Кареньшчина : Три стагоддзі з жицця аднаго маентка

Вячаслаў Насевіч

Даследчикі гісториі Беларусі неаднаразова аналізавалі звесткі пра сялянскае землекаристанне і евалюцию феадальнай Рент на Беларусі. Агульни характар працэсаў на макраўзроўні визначани більш-менш акреслена. Але ні разу не рабіліся спроби прасачиць динаміку гетих паказчыкаў у той Самай мясцовасці, у дачиненні та ТАГО самого насельніцтва. Між тим такі падиход дазваляе зірнуць на гістарични працес так, як ен успрымаўся самімі ўдзельнікамі. Зразумела, што сяляне НЕ мелі магчимасці апераваць винікамі статистич них падлікаў ці абагульніць лічби па ўсей краіне. Для іх було толькі два пункти адліку -- параўнанне з бліжейшимі суседзямі і ўспаміны пра ўласнае мінулае. На падставе гетих параўнанняў фармавалася агульнае ўяўленне пра свае жицце - цяжкае яно ці легкае, пагаршаецца ці паляпшаецца. Таму даследаванне на мікраўзроўні здольнае ўнесці Нешта істотна Новае ў Наші ўяўленні пра мінулае.

Ми паспрабуем прадеманстраваць гета на адним канкретним прикладзе. Увазе читача прапануюцца винікі, атримания пры комплексним даследаванні мікрарегіена ў центральнай Беларусі (прикладна за 50 км на поўнач пекло Мінска), на териториі сучаснага Лагойскага раена. Гети абшар травні Плошча амаль дакладна ў 100 кв. км. З моманту першага ўпамінання ў криніцах Вялікага Княства Літоўскага ў 1395 р.1 ен уяўляў сабой адзін уласніцкі комплекс - маентак Корані, пажалавани Вітаўтам заснаванаму незадоўга да ТАГО капітулу віленскага кафедральнага касцела Св. Станіслава.

Першия звесткі пра памери маентка змяшчае реестр раскладкі пазачарговага намету (серабшчизни ) З духоўных уладанняў Віленскага біскупства за 1553 р.2 Тады маентак Корані уяўляў сабой два престімонія Каноніча, з якіх адним карыстаўся канонік Хоцьки, другім - жамойцкі Біскуп, што таксамо ўваходзіў у склад віленскага Капітула. У першай з гетих частак значилася 58 сох і 2 агароди, в іншої - 50,5 сох, 3 зямлі і 2 агароди. На жаль, у якасці адзінак абкладання ў гетим дакуменце виступаюць НЕ традицийния для XVI ст. дими або служби, а параўнальна редкія ў інших криніцах сохі, што ўскладняе інтерпретацию і супастаўленне з іншимі дадзенимі. Верагодна, саха адпавядала типоваму зямельнаму надзелу, які апрацоўваўся адной запрежкай валоў. Дробова колькасць сох у реестри сведчиць, што такі надзел маглі сумесна выкарыстоўваць некалькі гаспадарак. У целим на териториі маентка було не менш за 112 сялянскіх гаспадарак.

3 кастричніка 1572 капітулам було принята рашенне правесці ў маентку Корані валочні памеру3. Размерилі яго землі на валокі НЕ пазней за канец 1575 канонікі Лаўрын Вольскі і Томаш Макавецкі. Яни падалі капітулу праект валочнай статути, які і быў ухвалена 13 лютага 1576 Копія ліста, накіраванага з гета нагоди цівунам і людзям маентка Кораньскага, захавали ў актавай кнізе Капітула. У ім жихарам маентка паведамляецца, што капітул разгледзеў прапанава ния норми павіннасцяў, каб материяльнае становішча падданих у виніку реформи НЕ пагоршилася (jakoby wam za takow