ЗМІСТ

Змагання Полацкай і інших зямель за незалежнасть. 2

Знешняя палітика Полацкага княства. Розпад Кіеускай дзяржави. 2

Приняцце хрисціянства. Хрисціянства і асвета. 9

Лiтаратура 13

Змагання Полацкай і інших зямель за незалежнасть.

Знешняя палітика Полацкага княства. Розпад Кіеускай дзяржави.

Полацк, упершиню ўспомнены ў «Аповесці мінулих часоў» у сувязі здзяльбою гарадоў наўгародскім князем Рурикам. Праз Три гади пасля гетага, у
865-м, сюди прийшло кіеўскае війська князеу Аскольда і Дзіра, што, якпаведамляе Ніка-наўскі Летапіс, «ваявалі палачанаў і шмат зла ўчынілі», а ўвиніку на нейкі час зрабілі горад залежним пекло Кіева.

Тагачасни Полацк - гета абнесени драўлянымі сценамі, абведзени валів дировам град-дзядзінец, плошчаю ўсяго 1 гектар, а таксамо неўмацаванывакольни горад, дзе жилі рамеснікі. Яни сяліліся і каля княжага дзядзінца,і трохі далей, дзе "Используйте стадиен. Полацк меў тисяч пяць жиха-роў - крихуменей за Кіеў і Ноўгарад і болей за любі інши ўсходнеславянскі горад.

У 907, 911, 941 і 944 гадах полацкія дружини, даручыў-ши ліс Перуну,виходзілі адсюль у паходу на далекі Царгорад-Канстанцінопаль, сталіцу
Візантийскае імпериі. Паганс-кі бог вайн спрыяў продки. Полацк мизнаходзім у пералі-ку гарадоў, якім Царгорад плаціў даніну. Сілу галоўнайкривіцкай цвярдині ведалі і паўночныя суседзі. У скандію-наўскіх сагах ензгадваецца дзесяткі разоў пад назваю Пал-цеск'я - пекло старажитнихусходнеславянскіх найменняў Полацеск, Полцеск, Полацьсі.

Полацк називаюць «древнерусскнм містом», адним з цэнтраўстаражитнарускае дзяржави, або Кіеўскае Русі. Але, па-першае, такий назва -
Кіеўская Русь - ви не знайдете ні ў адним летапі-се. Па-друге, «дзяржава»гетая була Шматкова - нетрях-валая, аб'яднаная сілаю зброі, а Полацктрапляў у яе зусім ненадоўга, супроць свае волі і заўседы імкнуўся якнайхутчей визваліцца. А па-трецяе, "адзіная старажитнаруская народнасць"
(гетаксама, як і «адзіная старажитнаруская мова»), ад якой нібита паходзяцьТри ўсходнеславянскія народи, - міф, створани дзеля абгрунтавання адвечнихпретензій маскоўскіх князеў і цароў на Беларускія ди ўкраінскія землі.
Логіка тут Вельмі проста: паколькі ми, маўляў, з ад-наго корані, значицца,жиць павінни ў адной дзяржаве - зразумела, у расейскай.

Летапіс називає Полацк сярод гарадоў, дзе сядзелі князі, якіяпризнавалі старейшим між сябе кіеўскага Алег. Разам з тим залагодить далекага
Кіева ніколі не була тут тривалая. Горад наших продкаў імкнуўся жицьнезалежна і будаваць сваю дзяржаву. Добрия ўмовы гетаму стварала вигаднаегеаграфічнае сгановішча на шляхах, што звязвалі Арабскі халіфат і Хазариюса Скандинавіяй і славянскім світла.

У 2-й палового Х стагоддзя ў Полацк кіраваў незалежно ні ад Кіева, ні пекло
Ноўгарада князь Рагвалод. (Відаць, ен быў синам полацкай княгіні Прадслави,згаданай у дамове, якую ў 945 Годзьо падпісалі Візантия і кіеўскі князь
Ігар.) Іначай кажучи, у тия годинник Пача існаванне першая беларускаядзяржава - Полацкае княства.

На хаўрус з нею міг разлічваць той, хто возьме за Жонка Рагвалодавудачку Рагнеду. Магла віраваць над Палатою вясельная бяседа з хмільним медамі заморскім віном, з пес-нямі гусляроў і присягамі на вічну ўзаемнуювернасць. Пстория ж вирашила пасвойму: не рамейскае віно лілося на
Рагнедзіним вяселлі, а кроў ...

Спачатку Полацк прымаў сватоў пекло кіеўскага князя Яраполка. Рагвалодунайвигадней було, каб Кіеў ди Ноўгарад варагавалі, а кривіцкая дзяржава тимгодинах паширала ме-жи ди виходзіла на волакі, што злучалі Дзвіну з Дняпром і
Ловаццю, дазваляючи тримаць у руках важливу частку гандлевага шляху «зварагаў у грекі ». Але ў такім разі Полацк апынаўся паміж двох агнеў. Князьмусіў вибіраць і аддаў сваю прихільнасць мацнейшаму, на ягоную думку,
Кіеву.

Паспрабуйма знайсці ў рання гісториі ўсходніх славянаў (дий НЕ толькііх) приклад, каб два князі - бацька і син - трималі дзяржаву целаестагоддзе. Нехтуйте скажу, што такога і Биць НЕ маглів: годинах князь на пасадзеі року не сядзеў - каго брати зарежуць, каго пляменнікі ў магілу звядуць. Авось жа і маглів. 3 1001 та 1044 ў Полацк валадарыў Брачыслаў, а пасляягонае смерці, та 1101-га, - найславуцейши з полацкіх князеў Усяслаў
Брачиславіч, празвани Чарадзеем. Празвани, заўважым, нездарма.

Таямніца ахутвае ўжо ягони приход на світ. Як занатавана ў летапісе,маці нарадзіла Усяслава «від ворожбу», гета значиць, пры ўдзелепаганскіх чараўнікоў. На Головата немаўля крейди загадкавае «язвено», штовешчуни наказалі маці завязаць, каб син насіў яго да смерці. Можа, гетабула Нейко виразка, а мо - вялікі радзіми знак, якім пазначае сваіхабраннікаў неба?

Сучаснікі і нашчадкі верилі, што гетага князя нябесния сіли надзялілівешчай душею, што ен умеў перакінуцца ў шерага ваўка, у яснага соку ці ўтуру з залатимі рагамі. Ужо пры жицці пра яго складалі паданні. Ва ўсіхусходнес-лавянс'кіх зсмлях з пакалення ў пакаленне перадаваліся биліни пра
Волхов Усяславіча-мудрого ўладара, смелага воіна, сина князеўны і лютага
Змія, пераможцу індийскага Цара. Правобраз Волхов - полацкі князь-вяшчун. Якмяр-куюць знаўцы славянскае даўніны академікі Дзмітрий Ліхачоў і Барис
Рыбакоў, памяць пра Усяславави подзвігі за хоўваюць і шматлікія сказанніпра Іллю Мурамца.

У такім вяку, можна лічиць, Усяслаў стаў князем. Тады атримаецца, штополацкія вешчуни трималі на руках немаўлятка з виразкова на Головата ў 1029Годзі.

Летапіси паведамляюць, што, виконваючи волю вешчу ноў, князь усе жиццетак і насіў на Головата перавязь. Схава Наму пад нею таямнічаму виразковуприпіспалі «нялітасцівасць Усяслава на кроў. Чарадзей сапраўды праліўНемає криві, але велика частка яго доўгага княжання була ўсе ж аддадзенамірним клопатам. Дзесяць гадоў ен жыў у згодзе з Яраславам Мудрим, потимяшчэ дзесяць з ягоним синам, кіеўскім князем Ізяславам, якому палачанедапамага лі ваяваць з качэўнікамі-торкамі. Якраз з тих мірних часоў, зпалового XI стагоддзя, Пливе над Дзвіною велічни карабель Сафійскага Сабору.

Усяслаў узводзіў храм у гонар святий Сафіі, каб сказаць світла прароўнасць Полацк з Ноўгарадам і Кіевам, дзе Організації Сабору з'явіліся трохіраней. Даіетуль мураваних храмаў палачане НЕ ставілі, Таму князь запрасіў угорад візантий-скіх дойлідаў. Так іх, на хаду асвойваючи будаўнічыя сакрети,далучиліся мясцовия муляр: Нельга ж було, каб галоўны Сабор Полацкай зямліпадималі ў неба рукі чужынцаў.

Грецкае слова «сафія» у перакладзе значиць «мудрасць», «майстерства».
ІІродкі тлумачилі яго ширей - як вялікую чалавечую супольнасць, з'яднануюагульнимі клопатамі і памкненнямі. Сабор мусіў стац сімвалам адзінства іадна-думства ўсіх жыхароў княства. Яго будавалі ўсей грамада. Напакладзеним у парозе Сафіі вялізним камені-вапняку, што праз дзевяцьстагоддзяў ператворицца ў музейних експанат, старжитния полацкія майстрипакінулі нам свае імени: Давид, Тума, Мікула, Копись, Варишка ... .

Тут не толькі маліліся: князь з сям'ей і придворнимі ўверсе, на хорах,астатнія - унізе. У Сафіі прималі паслоў, абвяшчалі вайн і падпісвалі мір,захоўвалі князю скарб і заснаваную Ізяславам бібліятеку, узаконьваліпячаткаю сталічнага горада гандлевия дамови. Нездарма яна крейди надіііс:
«Друк Полоцьская і святоі Софьі».

Відаць, ми ўжо ніколі НЕ даведаемся, што занатавалі полацкія манахі пад
6574 (6574-5508 = 1066) років. Кіеўскі ж летапісец пакінуў Організації слова:
«Прыйшоў Усяслаў і ўзяў Ноўгарад з жанчинамі і з дзецьмі, і покликані зняў сасвя-тої Сафіі ». За рік та гетага Полацк дружина ўжо хадзіла на Пскоў,узяць які, праўда, не ўдалося. Мірнае жицце кривіцкага князя з суседзяміСконч.

Усяслаў, хоць і дарагой цаною, абараніў кривіцкую дзяржаву. Енпачуваўся упэўнена: за ім, апрача збройнае сіли, була Глибока народнавіра ў яго чарадзейния здольнасці. У Радзівілаўскім летапісе есцьмініяцюра, што засведчи-ла адносіни паміж вешчунамі і наўгародскім князем.
Злева стаіць князь з Бердишев, епіскап з крижі і дружиннікі, праворуч --безбароди вяшчун ў доўгай Белай апранасе і ягония прихільнікі, простиялюдзі. У Полацк такога варожага супрацьстаяння НЕ існавала. Вешчунам тутНЕ секлі галоў, не кідалі паганскіх святароў на разарванне мядзведзям, непа-лілі на вогнішчах. Верацярпімасць, ці, праўдзівей, дваяверства, і князя,і ягоних падданих няраз дазваляла Усяславу набіраць війська ў суседніхбалцкіх або вугра-фінскіх землях, дзе яшчэ маліліся старим Багам.

Яраславічи ўпэўненасці ў перамозе НЕ мелі, Таму замести адкритага боюспадзяваліся на хітрасць ди злачиннае Ашу-канства.

Праз Чатир місяці ворагі сустреліся зноў, "Используйте каля Ворши. Усяслаўстаяў з дружинаю на правим дняпроўскім беразе, Яраславави сини - на лівим.
Кіеўскі князь прап-наваў вирашиць суперечку палюбоўна, можа, Надав нагадаў
Чарадзею, як дамовіліся на Судом іхнія бацькі. Ізяслаў даў присягу, што НЕўчыніць полацкаму валадару ніякага ліха, і замацаваў яе принароднимцалаваннем крижі.

Тим разам вешчая душа схібіла: Нельга було вериць ні слова, нікрижоваму цалаванню, і сыноў на перамови брац таксамо Нельга було.
Абяцанняў Ізяслававих хапіла датуль, Пакуль Чарадзей з синамі НЕ пераехаў
10 ліпеня на чоўне раку ди НЕ зайшоў без ахові ў шацер та кіеўскага князя.
Той махнуў рукою, наляцелі дружиннікі, і ўмомант ВОКА троє Рагвалодавічаўляжалі на частці, звязания вяроўкамі.

Колькі разоў каяўся Усяслаў за сваю даверлівасць па дарозе ў Кіеў іпотим, ў жудаснай земляний турма-порубі, куди яго кінулі, закаваўшы ўкайдани. Маємо намір Яраславічаў зразумелия - згнаіць, звесці Рагвалодаў кораніса світла, учиніць тое, што рабіў ди НЕ скончыў Уладзімір з ваяводам
Дабринем. На літасць кривіцкі князь не спадзяваўся - ведаў, які приклад даўспадкаемцам сам Яраслаў Мудрий: пасадзіў у поруб роднага брата Судзіслава, ісядзеў ен там чверць стагоддзя, Пакуль НЕ пачаў дихаць на ладан. Толькітады випусцілі нляменнікі дзядзьку на божи світло, каб праз манаскі заріквирваць адмову ад усякіх княжих правоў. Такі, а мо і страшпейши ліс чакаў і
Рагвалодавічаў.

Вязніца - сира яма, накрита зверху ў Три накати бярвенамі з маленькімвакенцам, праз якое ледзьве точицца паветра ди прасоўваюць палоннікам хлібз вадою. Напера дзе безнадзейнасць, і, здаецца, лепей перагризці зубамі жи -ли ди сплиць Кривий, чим ператварицца ў лядачага старо га і бачиць, якгасне жицце ў синів. Але князя тримала на гетим Свецє думка пра
Бацькаўшчыну, якую рабавалі кіеўскія стаўленікі. Тримала і Надзея напаганскіх багоў, з якімі Чарадзей пекло нарадження стараўся жиць у згодзе: некрыў дзіў вешчуноў, не руйнаваў капішчаў, будаваў над Дзвіною свійхрисціянскі Сабор ди здымаў покликані з Сабору наўгародскага.

Якому богу маліўся князь, у каго прасіў збавення пекло палону - невядома.
Аднака праз рік визваленне прийніло.

У 1068 Годзьо на кіеўскую зямля ўварваліся полаўцы. Яраславічи вийшлінасустрач і билі ўпічэнт разбітия. "3а грахі Наші наслаў Бог на наспаганий, і пабеглі ругкія князі ", - выводзіў летапісец, успаміпаючивераломства пад Воршаю.

Есць падстави лічиць, што выбаўленню полацкага князя з вязніци іВибрано яго на вялікакняжи Пасад спрыяў ігумен Кіева-Пячорскага монастир
Феадосій. Вядома, што Чарадзей быў у приязних адносінах і з адним з самихадукаваних людзей ТАГО часу Антоніем Пячерскім.

Усяслаў Брачиславіч стаў вялікім кіеўскім князем. Адмерана на гета ямубуло мала - усяго сем месяцаў. Ди на тое ен і Чарадзей, каб за місяцьпаспяваць столькі, на што іншаму і роки мала. Зрабіў з Кіева імкліви паходуна Тмутаракань, набыў там коней, якіх не хапав дзеля адпору «паганим».
Наприканци ТАГО ж року полаўцы адчулі сілу новаго кіеў скаго ўладара і,разгромления, адступілі ў свае Дзікае Поле. Можа, у тия сем месяцаў Усяслаўі заслужыў у аўтара «Слова пра паходу Ігарави» пахвалу за дзяржаўны розум ісправядлівасць: «Всеслав князь людем судяше, князем гради рядяше»?

Зрешти, ен НЕ збіраўся надоўга затримлівацца на кіеўскім пасадзе. Чужигорад, ненадзейная дружина, варожае баярства. Адмовіліся плаціць данінунаўгародцы, касаву рацца паўдневыя князі. Збегли Ізяслаў таксамо НЕ хацеўразвітваода з вотчинай і набліжаўся та Кіева з військам цесця, польскагакараля Баляслава. На каго Усяслаў міг разлічваць? Адно на прості люд, штоабвясцп 'яго сваім валадаром.

Князь веў дружину на Ізяслава, а праз сотні верстаў яго ўладна клікаліпокликані полацкае СаФii. л

Павыколваўшы вочи ди пасцінаўшы галів Чарадзеевим прихільнікам, князь
Ізяслаў з польскімі дружинамі рушыў з Кіева на Полацк. Усяслаў з купкаюнайбліжейших придворних мусіў ратавацца ў фінскага племені водзь, адкуль,магчима, паходзіла яго маці. Вадзякі билі паганци, а Таму принялі князя -вешчуна гасцінна і далі яму війська дзеля паходу на Ноўгарад.

Кривіцкіх ваяроў Усяслаў пад рукою не меў, а фінскія НЕ витрималінаціску наўгародцаў і пабеглі. Князь трапіў у па-лон, але адразу ж выншаўна волю. Ноўгарад памятаў, як Три гади Таму палачане рабавалі горад, якгрузілі на калі-си сафійскія покликані, ди пачуцце помсти перамог палітичниразлік. Надав гнана і палонни, Чарадзей быў небяспечни вораг, бо за імзграя Полацк дзяржава. Такога вигадней адпусціць - няхай ваюе з Кіевам.

I Чарадзей ваяваў. На два гади знікши з відавоку летапісцаў, у 1074-мен раптоўным ударам выгнаў з Полацк кіеўскага стаўленіка Святанолка.

Праз шесць гадоў пасля вигнання Святаполка на Полацк пайшоў вайнвядоми ў гісториі Уладзімір Манама, тады князь чарнігаўскі і смаленскі.
Ласи кавалак быў НЕ ІІА зубах, і ў наступним, 1078 Годзьо Манама сабраўдружини ўсіх паўдневых княстваў, паклікаўшы на дапамогу наўгародцаў іпалавецкую арду. I зноў адно аблізнуўся: Полацк выстаяў. Адступаючи, ворагіпалілі і рабавалі полацкія воласці. У бяссілай лютасці яни дазваннязнішчилі кривіцкі горад Одрск, які так і не падняўся з папялішча.

Усяслаў з Манамахам сутикнецца яшчэ няраз. Той нападзе з полаўцамі на
Менск і не пакіне там «ні чалядзіна, ні скаціни». Будуць і іншия бітви,але, будь ўсходнеславянскія князі збяруцца ў 1097 Годзьо на з'езд у Любеч,каб дамовіцца кожнаму тримаць "вотчнну свою", Чарадзей НЕ приедзе. Ен НЕтравні патреби Нешта з некім дзяліць: есць дзяржава, дзе мірна живуцьхрисціяне і паганци, есць війська, што абароніць княства пекло любога ворага.

Пакуль ворагі скригаталі зубамі і викривалі будаўніка Сафіі ўбязбожнасці, кривіцкая зямля дасягнула вяршині палею магутнасці. Абшарам
Полацкае княства було роўнае такім тагачасним еўрапейскім дзяржавам, якгерцагства Баварскае ці каралеўства Партугальскае. Апроч сталіци яноналічвала васемнаццаць гарадоў: Віцебск, Браслаў, Заслаўе, Усвята, Копись,
Менск, Ворша, Лукомль, Лагойск, Друцьк, Галоцічаск, Барысаў, Стрэжаў,
Некалач, Емянец, Одрск, Гарадзец і Кривіч-горад, які потим будзе називацца
Віль-няй. Залагодивши Полацк паширалася на ніжняе Падзвінне та самого
Балтийскага, або, як яго тады називалі, Варажскага, мору. На землях, дзежилі продкі сучасних латышоў, стаялі гаради Герцик і Куканос, у якіхсядзелі полацкія васалом.

Полацкае княства паспяхова адстойвала незалежнасць пекло Кіева. Апрочпалітичних і еканамічних выгодаў, гета давала творчу свабоду дойлідам,живапісцам, ювелірам, ад якіх ніхто не вымагаў абавязкова ариентаваццана'кіеўскія ўзоры. Полацк зямля - не толькі прарадзіма беларусаў, але ікалиска беларускай культури. Еўфрасіння була сярод рупний выхавальнікаўгетага «дзіцяці». Нястомна збіраючи вакол сябе таленти, яна стала нашапершаю меценаткай.

Високі ўзлет полацкай школи дойлідства засведчила стваренне Спасаўскай,або Спаса-Праабраженскай ( "Используйте яе часто не зусім правільна називаюць Спаса-
Еўфрасіннеўскай) царкви - неаценнага помніка сусветнай культури.

Пасли смерці князеўны Бацькаўшчына, няхай і нядоўга, але пажила успакоі і міри. Аціхлі ўсобіцы, аднавілася адзінства Полацкай зямлі. Хоцьяна ўжо була падзеленая на добрі тузін удзельних княстваў, загальніінтареси гуртавалі іх у Магутни баяви і палітични хаўрус.

Калі ў Друцьк сеў смаленскі стаўленік, шесць полацкіх князеў зрабілі ў
1180 Годзьо пераможни паходу і вярнулі горад пад залагодить Усяслава II. Уаб'яднаним війську разам з кривічамі ішлі літоўцы і ваяри з падуладнага
Полацк плем'я ліваў, што жило на самим узбярежжи Варажскага мору.

Літоўцы билі хаўруснікі моцния, а Таму і ненадзейния. Праз няць гадоўполацкі князь у баі з ІМІ загінуў, і ў Бельчицкі князю хорам прыйшоў новігаспадар, малодши Усяс-лаваў брат, якога дагетуль і ў навуковай, і ўмастацкай літаратури називалі Уладзімірам. Ні раней, ні пазней Уладзіміраўу полацкай династиі не було. Чаму-растлумачиць няцяжка, ва?? та толькізгадаць кривавае Рагнедзіна вяселле. Рагвалодавічи НЕ називалі сыноў ІМЕМворага.

Валодша займаў полацкі Пасад триццаць гадоў і ўвесь гети час мусіўзмагацца з новим смяротна небяспечним ворагам - рицарамі-крижакамі. Напачатку 1216 ен яких таваўся да вялікага паходу на Ригу.

Першия пасли з Чудскай зямлі прийшлі ў Полацк на Вадохришча, у самилюті марази, калі мядзведзь пераварочваецца ў Берлага на другі бік. Намірния паселішчи эстаў наляцелі німці з атрадамі перавернутих у нову віруліваў. Мужчин забівалі на Месце, а жанчин, дзяцей і Гавяда гналі ў Лівонію.
Дзесяць дзен ести адбіваліся ў замку, а на адзінаццати, калі з абложнаевежи нямецкія латнікі з лукаў і прашчаў перабілі палового абаронцаў, мусіліскарипда: пусцілі ў замак лацінскага святара і аддалі німцям ў заложнікісыноў сваіх старейшин. Пасли прасілі полацкага князя ісці на Ригу, а саміабяцалі паўстаць і цясніць вайн ліваў і летаў.

Нови пасли скардзіліся, што суддзі, якіх шлюць німці ў скорания землі,дбаюць не Пра справядлівасць, а пра свае багацце. Ести НЕ хочуць плаціцьдзесяціну, не хочуць карміць святароў і хадзіць з немцамі на Вайн, кабпотим цяр-пець помсту пекло суседзяў. Чудзіни зноў прасілі ў Полацк падмогі.
Ен, Валодша, прыняў іхласкава, ад сваіх ранейших слоў НЕ адмаўляўся, аднакаНЕ гетих паслоў ен чакаў.

На поўню наплив хмара, і ў вакне князь бачыў толькі вогнішча з чорниміпостацямі ваяроў са зменнай почнемо варти. Але ен ведаў, што вунь там,праваруч, падняти на ноч міст Церазем роў, там і там - вялізния, укапания ўзямля медния катлей для вару, які пальепда на галів тим, хто адважиццанапасці на Бельчици. Харчу і вайскових запасаў у складах Хопіць хоць на двагади аблогі. Ди ўсе гета НЕ маглів развеяць нялегкіх Князєвим дум.

Триццаць гадоў носіць ен гетия думи ў сабе, триццаць гадоў янипадпільноўваюць яго, каб у адну з начей зноў приціснуць серца каменем -жарнавіком, і з шкіряним років камінь гети робіцца цяжейши і цяжейши. Алемудра пісана ў кнігах: "Хто, рабуючи чуже, буду на тим дому свого, тойскладае яго на ледзе. Прийдзе Вясна, і спливе будинок за мору ".

Нерозумно ўсе жицце вінаваціць сябе, але хіба забудзеш, што калісьці якдарагіх гасцей прымаў людзей з чорнимі душамі, якія ў серци сваім хацеліпагібелі і яму, і ўсей Полацкай зямлі.

У тое ж літа, як ен сеў на полацкі.пасад, у горад прыйшоў па Дзвінеразам з бременскімі купцамі першу лацінскі манах. Быў ен у падшитай вітрам,лапленай сутані і виглядаючи меў такі, биццам ніколі НЕ еў звільню хліба. Укняжим хорам заморскі гостем трымаўся цішей за халопа, толькі бесперастанкумаліўся і праз тлумача прасіў аднаго: дазволу прапаведаваць слова Божа ўпадуладнай полацкаму князю зямлі ліваў.

Полацк здав не надто рупіла, што яго даннікі моляцца НЕ ў церквах, аў святих гаях і дуброва; іхнія БАГІ любілі м'яса аленяў і тураў, анайлепшим пачастункам була ім кроў палонних чужынцаў. Але ен, Валодша, даўманах згоду, бо полацкія купці казалі, што маюць добрі гандаль у Бремене і
Любеку. Мала ТАГО, на адвітанне ен адарыў ціхмянага гостем кунамі іваверицамі са сваіх кладовак.

Яго пабойванні спраўдзіліся скора. Стари Біскуп Мейнард памер, а новіда полацкага князя ўжо НЕ паехаў. Прикриваючися Божим словами, німці сталіадбіраць у ліваў зямля. Папа ў Риме ўжо абвясціў адпушченне грахоў усім,хто нашие Криж і пойдзе служиць у біскупава війська на беразе Варажскагамору. Полацкія купці привезлі навіну, што тато і нямецкі кесар прыраўняліпаходу у Лівонію та крижових паходаў у палесцінскую зямля.

Мінулася яшчэ два гади, і побач з наўгародцамі і пскавічамі нолацкіяратнікі, што разам з віцяблянамі складалі траціну ўсяго війська, насмерцьстаялі каля Варонінага Каменя на Чудскім Возера. Пасля Лядовага пабоішчаяни супольна гналі палонних тэўтонаў та Пскова, а адтуль па-вярнулі нарадзіму, у Полацк.

У той дарозе, каля вяселих вечарових вогнішчаў, старейшия столітьдружиннікі неаднойчи згадвалі Валодшу і віри-лі, што князь бачыў усе ззахмараних высяў і радуецца "Используйте разам з ІМІ.

Полацкія воіни яшчэ няраз святкавалі перамогу над за-хопнікамі ззахаду. Разам з літоўцамі, латишамі і естамі яни ўшчэнт разбілі крыжакоў ЩобВозера Дурбе ў 1260 Годзі. Праз два гади палачане даііамаглі пскавічам інаўгародцам пры-ступ узяць Юр'еў. Але гета билі аіюшнія старонкі гісториімагутнай Полацкай дзяржави. Пад Юр'еў наших нродкаў вадзіў ужо НЕ
Рагвалодавіч, а літоўскі князь Таўцівіл.

Надиходзілі новыя годинник. Нараджалася нова дзяржа-ва - Вялікае княства
Літоўскае. Перша палового XIII стагоддзя адзначана з'яўленнем дзвюх варожихслов'янству сілаў: татараў на ўсходзе і Тэўтонскага ордена на захадзе. ПаміжІМІ і паднялася нова еўрапейская краіна. Яе стваральним ядром сталіБеларускія і балцкія землі, размешчания на сучасному абшари Беларусі, яемоваю-старабеларуская, яе гербів-старажитни Беларускі сімвал «Пагоня».

Дзяржава хутко расла і рабілася агульним будинкам некалькіх народаў.
Першае наймення княства - Літоўскае - було яму ўжо цеснае, і афіцийна яноПача називацца Вялікім княствам Літоўскім, рускім і Жамойцкім.
Геаграфічна назва расшыфроўваецца так: Літоўскае - гета заходні абшар
Беларусі і паўдневы ўсход сенняшняй Літоўскай республікі (Летува); рускаа --усходняя частка білоруських і ўкраінскія землі; Жамойцкае - Жамайція, або
Жмудзь, захад Летува.

Усіх, хто жыў у Княстве (а скарочана - проста ў Літве), незалежна аднациянальнасці ў сяреднявеччи звичайна на-зивалі па дзяржаве. Для Масковііі ў XIV, і ў XVII стагод-дзях жихари Беларусі билі літоўцамі або ліцвінамі.
(У ра сейскіх дакументах годинах трапляецца і таке: «полякн Федь-ка та
Матюшко та Мнкнтка Матвєєва дета Мнкулаеви нз Полодцку ».) Так зваліполацкіх або менскіх купцоў, ліцвіна-мі для ўсходніх суседзяў билі
Францішак Скарина і ягони паслядоўнік Пятро Мсціславец. Війська, што няразприходзі-ла над сцени Масква і часта на 9/10 складалася з беларусаў,расейскія летаніси таксамо називалі літоўскім. 3 Таї сама причини жихари
Маскоўскай Русі билі для продкаў мас-кавітамі, а пазней маскалямі.

Приняцце хрисціянства. Хрисціянства і асвета.

Цiкава, што, сеўшы ў Кіеве, Уладзімір выбраў з мноства паганскіх багоўшесць галоўных. Але вось стод Пе-руна, як звичайнае бервяно, паплыў такдняпроўскіх парогаў, а ракў Уладзімір Краснае Сонейка зрабіў велізарнаюКупелль. Сагнаним на бераг кіянам князь кінуў пагрозлі-ває: "Хто не самною, той супраць мяне ". Баючися суровай кари за непаслушенства, паганцизаходзілі па шию ў ваду і вярталіся ўжо хрисціянамі. Наўгародцаў, яксведчаць летапіси, кіеўскія ваяводи Дабриня і Пуцята хрисцілі «агнем ім'ячем ». Приход Новае віри ў Беларускі Тураў таксамо стаўся надзеяюдраматичнай: нездарма там дагетуль живе падання пра кам'яні крижі, шгоприплилі з Кіева і афарбавалі Припяць Крива. А як приняла Христовую віру
Полацк зямля?

Афіцийния гісторикі ніколі нічога пэўнага НЕ казалі - маўляў, гетачастка Кіеўскай Русі, Таму ўсе було тут, як у сталіци ці, у гірше разі, яку Ноўгарадзе. Аднака звестак пра тое, як хрисцілася наша княства, ми незнойдзем ні ў адним з вядомих сення летапісаў. Няхай Полацкі Летапіс НЕзахаваўся, але, калі б кіеўскія дружиннікі ўчынілі на берагах Дзвіникривави гвалт, гета абавязкова адзначилі б іншия летапісци.

Ва Уладзіміра Святаславіча ўжо не було дастатковай сіли, каб хрисціцьпалачанаў примусова. Княства няўхільна адраджала сваю самастойнасць. Яговаладари - нашчадкі Рагнеди НЕ мелі патреби сцвярджаць сваю ўладу пераводаму хрисціянства адразу ўсіх жыхароў, як зрабіў у Ноўгарадзе князь Уладзімір.

Паганства несла ў сабе шмат светлага, такога, ад чаго чалавеку нялегкаадмовіцца. Полацкія князі, разумеючи гета, тим не менш НЕ хацелі бачицьсваю зямля паганскаю виспався сярод хрисціянскай Еўропы. Яни цвярозааценьвалі перавагі, якія давала дзяржаве і яе народу нова віра. Таму
Полацк прыняў яе і сгірыяў мірнаму паширенню Христовага вучення на ўсімкривіцкім абшари.

Ужо ў 992 Годзьо була ўтворана Полацк епархія. Сей-той з наших продкаўміг надзець Криж яшчэ у час паходаў на хрисціянскую Візантию. Некаториягісторикі мяркуюць, што быў хрисціянінам князь Рагвалод. Магчима, у Полацкўзнік і перш ва ўсходніх славянаў монастир. Дапусціць гета дазваляескандынаўская «Сага пра хришченне», дзе апавядаецца пра падзеі Х стагоддзя.
Герой сагі, прилічани пасля смерці та святих Торвальд Вандроўнік, хрысціў
Ісландию, адкуль выправіўся ў Ерусалім. Заслужыўшы вялікую пашану ўканстанцінопальскага патриярха, паломнік вяртаўся на радзіму празусходнеславянскія землі.

У «Русіі» ен заснаваў монастир Іаана Хрисціцеля, у дарозе сканаў і быўпахавани «ў високай гари каля царкви святога Іаана, непадалеку Полацк».
Високу гару знайсці ў По-Лацко няцяжка. Быў тут і згадано ў гістаричнихдакументах старажитни монастир у гонар Іаана Хрисціцеля.

Немає ніякіх доказаў, што Полацк зямля примала хрост пекло Кіева. Затоеесць багата інших сведчанняў. Аўтар «Аповесці мінулих часоў» піша, што ў
1007 Годзьо ў Полацк «перанесени святої ў святу Багародзіцу». Першиякіеўскія святої Барис і Гліб з'явяцца адно праз колькі гадоў, а пера-нясуцьіх у царкву, як сведчиць той сами летапісец нестарої, у 1072 Годзі. Хто жтады тия таямнічия полацкія святої? Сама верагоднае, што пакутніца Рагнеда-
Анастасія ди яе син Ізяслаў.

Як би ні хацелася камусьці аб'явіць хрисціцелем кривіцкае зямлікіеўскага князя Уладзіміра, нова віра прийшла ў княства непасредна з
Візантиі.

Нягледзячи на тое, што царква абвяшчала вялікім Грехем НЕ толькіразмову пра паганства, але і думкі пра яго, хрисціянства на наша зямліяшчэ велимі доўга мірна суіснавала са старим светаўспрыманнем. Паганцамі ўдуши заставаліся і простия людзі, і некатория з вялікіх полацкіх князеў.

Надав у XVII стагоддзі праваслаўныя багаслови з абуреннем пісалі:
«Шануюць старих бажкоў Леля і Палеля і агідния Богу іхнія імени кричаць наігришчах. Славяць на вяселлях і матку іх Ладу, і гетага хрисціянамсцерагчися трэба, каб унікнуць кари Божа. I нячисціка Купала сла-вяць,асабліва не рад нарадженнем Іаана Хрисціцеля. Хлоп-ці і дзяўчаты звіваюцьсабе вянкі з некаторих траў і ўскла-даюць іх на галів і па вадза пускаюць,забыўшыся пра імя Госпада нашага. 1 агони раскладаюць на тим д'яблавимігришчи, і скачуць праз яго, і Карагодов вакол яго водзяць, і шмат чагоіншага на тих ігришчах учиняюць, пра што і пісаць непристойна. 1 на свята
Нарадження Христовага славяць нячисціка Каляду, і ўсе гета спакусид'яблави. Есць і Організації, што тварі свае і ўсю і'ожасць чалавечую, на пада -бенства Божа створаную, хаваюць пад маскамі, на д'яблаў візерунок зробленимі, ітим як биццам Бога нашага дакараюць, пагарджаючи ствареннем рук ягоних ».
Гетия словы маюць непасреднае дачиненне та Полаччини, дзе карані паганскаевіри билі асабліва глибокія.

Уладзімір Краснае Сонейка пасля хришчення пражыў яшчэ амаль триццацьгадоў.

Полацк зямля приняла хрисціянства да яго афіцийнага падзелу назаходня і ўсходнюю плині ў 1054 Годзі. Хрысціўшыся паводле грецкагаабраду, Наші продкі НЕ адчувалі варожасці і так вернікаў-лацінцаў. У годинник
Еўфрасінні ў Полацкім княстве пашираліся жиціі римскіх святих. Асаба-лівуюпапулярнасць меў жиццяпіс Аляксея чалавека Божа-га. «Пологах римлянін» быўадзін з перших білоруських святих Меркурі Смаленскі. Висакародни дух павагіда людзей іншае віри палачане захаваюць на працягу стагоддзяў.

Паспрабуйма пакласці не рад сабою таўшчэзныя тами «Всесвітньої історії» диекциклапедий і знайсці ў Еўропе XII стагоддзя жанчину, якую па адукаванасціі па зробленим дзеля асвета свойого народу можна Запам побач з
Еўфрасінняй. Усяславава ўнучка ў тій епосі НЕ крейди роўных сабе і ўславянскім Свецє, і на ўсім еўрапейскім кантиненце.

Яна не сканчвала універсітэтаў. Па-першае, жанчин ў сяреднявечнияуніверсітети НЕ прималі. Па-інше, будь Прадслава нарадзілася, у Еўропе,здаецца, була ўсяго адна альмаматер - у Балоньі. У Парижи і Оксфардзе яниадчиняцца пазней.

Еўфрасінніный універсітетам була тагачасная літаратура.

Сярод кніг, якія перакладалі і перапісвалі, прыехаўшы на ўсходслов'янства, візантийскія святари ди іх мясцовия па-слядоўнікі, большасцьскладалі, вядома, царкоўныя твори. Але ў княжия палац і ў монастиртраплялі таксамо хроні-кі, гістаричния аповесці, прыродазнаўчыя трактати.

Малад манашка змагла Цалко аддацца кнігам. Апрача Бібліі, яна читалатворы римскіх і візантийскіх багасловаў,-якіх називаюць айцамі царкви. Уполацкіх кнігазборах билі творы видатнага хрисціянскага прапаведніка Іаана
Задати-вуснага, што вобразна выкрываў чалавечия загал і наву-чаў чытачоўдабрачиннасці. Той Самай меце служилі пацерикі - зборнікі кароткіхапавяданняў пра людзей, слаўных палею віра. 3 іх старонак паўставаўфантастични, поўны дзівосаў світло, дзе за людскія души зацята змагаліся сілидабра і зла. Пра будучиню гетага світла і чалавечи ліс пасля смерціапавядала апакрифічная книга «блукання Багародзіци па пакутах». Яшчэ закнязем Ізяславам у Полацк маглі трапіць кнігі славянскіх асветнікаў Кірилиі Мяфодзія, вядомия па апісанні бібліятекі Сафійскага Сабору ў XVIстагоддзі.

Камусьці здаецца, што ўсе роўна гета билі задворкі Еуропа. Візантийскіімператар Аляксей Комнін думаў іначай. Таму, маючи вялікі вибар, і ўзяўшлюб з Усяслававай дачка. Сваяцтва полацкай династиі Рагвалодавічаў збудинкам Комнінаў крейди, як ми ўбачым, далекія палітичния і культурния винікі.

Знайшлі ў Полацк Надав ракавінку малюска каўры, радзіма якога Індийскіакіян. Чулася на торжишчи і Нямецька гаворка. 3 Заходпяй Еўропы рамеснікіатримлівалі свінец, медзь і волава. Першае Месце ў полацкім імпарце колькістагоддзяў займала сіль, у експарце-віск і футра.

Разлічваліся сребнимі зліткамі - грыўнямі. Грыўня дзялілася на 20нагатаў або 50 кунаў. Кінь, наприклад, каштаваў дзве-Три грыўні. ІІлацілітаксамо вязкамі футравіни.

Гаворачи пра гандаль, трэба ўспомніць і пра шляхі, па якіх ездзілікупці ди іншия падарожнікі.

Галоўнымі дарогамі билі водния. Паблізу горада па Дзвіне снаваліневялікія видлубания чаўны-аднадрэўкі. Са стаўбура вячистае ліпи тим самимспосабам можна було Зробити човен, куди змяшчалася некалькі коней злюдзьмі. Ішлі па раце важка наладавания Таваре пласкадонния стругі.
Паўсотні ваяроў з риштункам падимала ладдзя (яни хадзілі над ветразем і навеслах). Вялікія ладдзі з палубай і носам, аздобленим виразанай з древазвяринай ці птушинай Головата, зваліся насадамі. У сяреднявеччи набілоруських реках сустракаліся пірати, якіх називалі расколамі. (Ці неадтуль пайшло жаргоннае слаўцо «раскалоць »?)

Праз валокі, дзе гандлевия каравани пераходзілі з адной рачной сістемиў іншу, судно перапраўляліся на ковзанках і колах, а невялікія перавозілі назапрежаних некалькімі коньмі колес або валакушах. Ездзілі па реках і насанях, але тия легка беглі адно на пачатку зіми, Пакуль завірухі НЕперагароджвалі ледзяной дарогі суметамі.

На високіх берагах і прибярежних узлобках усцяж Дзвіни будавалі
«Глядзені», адкуль вартави ўдзень і ўначы сачыў, цi НЕ набліжаецца вораг. Увипадку небяспекі загараўся сігнальни агонії, які бачилі з суседняга дазору.
Лан-цужок агнеў хутко дабяіаў та горада, і жихари бралі ў рукі зброю. Адзінз такіх «глядзеняў» стаяў на ўзгорку каля вескі ІІадкасцельци, штоўвайіііла "Используйте ў межи Наваполацка.

Ездзілі НЕ толькі рекамі. Сухаземния шляхі вялі з Полацк ў Пскоў,
Ноўгарад, Менск ... Першимі дарожнимі знакамі билі засечкі на древах, аўзімку - високія тичкi.

малюючи тагачаснае жицце, можна сказацi пра вечавия сходи, што віраваліпобач з Сафійскім Сабору. По-лацкан віча було ў горадзе інший ўладай.
Князь узначальваў війська, кіраваў дзяржавай, раздаваў васалом землі згарадамі. Віча вирашала питанні вайн і міру, слала пасольстви, вяршиланайвишейши суд, аценьвала дзей-насць князя. Некалі Брачыслаў Ізяславічпрыняў на службу варажскую дружину Еймунда толькі са згоди вечавога сходу,які пастанавіў Даць князеві гроші на разлік з наймітамі. Віча крейди правазапатрабаваць пекло уладара адказу за прайм гранню бітву і Надав за перамогу,калі тая каштавала занадто дорага.

Паступова полацкае віча набяре таку сілу, што пачне само запрашацькнязеў на Пасад (праўда, абавязкова з роду Рагвалодавічаў) і пазбаўляць іхзалагодити, виганяючи з горада. Пасля Усяслава дваяўладдзе привяло та ТАГО, штовялікія князі полацкія жилі ўжо НЕ каля муроў Сафіі, а за Дзвіною, у
Бельчицах. Галоўнай асобаю ў дзядзінци стаў епіскап. Ад яго імя, гетаксама,як і ад імя князя, віча укладала дамови, іхнімі пячаткамі змацоўвалісядзяржаўныядакументы. Літа ніси паведамляюць, іито ўлада ў Полацк ў XIIстагоддзі належала триццаці «мужам», або «старцям». Па сутнасці, Полацкзямля була феадальнай республікай з вибарним манархам.

Лiтаратура

1. Уладзімір Арлоў. Таямніци полацкай гісториі. Мінск, Білорусь, 1994.

2. Алексєєв Л.В. Полацк земля. М., 1966.

3. Ластоўскі В.Ю. Кароткая гістория Беларусі. Мн. 1992.

4. Iгнатоускi У.М. Кароткі нарис гісториі Беларусі. Мн. 1992.