Етногенез білорусів

Історія

МIНIСТЕРСТВА АДУКАЦИI РЕСПУБЛIКI БІЛОРУСЬ

Беларускi дзяржа? ни? нiверсiтет iнфарматикi i радиеелектронiкi

МIНСК, 2001

змести реферата:

Уступ ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .. . ... ... ... .... ... 2

«Па слядах білоруса?» .... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 5

Заключенне ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13

Лiтаратура ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14

Уступ < br>Ужо болів, як чверць стагоддзя Таму ў навуковай літаратури адбилася значнадискусiя паміж даследчикамі різни Навука (археолагі В. В. Сядоў, П.М.
Траццякоў, В.Ф. Салаўева, мовазнаўца В.А. Жучкевіч, етнограф М.Я. Гринблат)па питанню паходжання беларусаў як народнасці. В.В. Сядоў прапанаваўканцепцию фарміравання беларусаў як етнасу ў виніку асіміляциі пришельцамі -славянамі старажитнага балцкага насельніцтва, якое праживала на сучаснайтериториі Беларусі. Гети працес прывеў та з'яўлення асаблівасцей, штоадрозніваюць наш народ пекло інших славянскіх народаў. Астатнія навукоўцыкритикавалі некатория палаженні канцепциі, але, як було падкреслена паслязавяршення дискусіі, "по суті всі виступали в дискусії визнаютьучасть балтського компонента у формуванні білоруської етнічноїспільності "(Від редакції, 1969, с. 121). такім чинам, канцепция В. В. Сядоваатримала признанне сярод навукоўцаў. Але спроба развіць і ўдакладніць яепалаженні на канференциі "Етнагенез беларусаў" (1973 р.) (Етногенезбілорусів, 1973) не була ажыццеўлена. Комплекснае вивученне гета жыццеваважнай праблема було припинена. Толькі ў апошні час, пасля ствареннядзяржави на Беларусі яна апинулася ў центри інтарэсаў даследчыкаў різниНавука (Усебеларуская канференция ..., 1993).
Аднака такі значно час забарон прывеў та значних недахопаў у вирашеннігетага питання. Перш за ўсе, сказваецца адсутнасць комплекснага падиходу зулікам данних організацій усіх Навука. Так несумненна, што развіцце і паглибленне (узначнай ступені і далейшая праверка) канцепциі патрабуе ўдакладніць шляхскладання насельніцтва Беларусі ў різни гістарична-етнаграфічних регіенах
(Титов, 1983) з улікам арэалаў різни дыялектаў і груп гаворак
(Лінгвістичная геаграфія ..., 1969), а таксамо данних організацій археалогіі.
Зараз толькі ў етнаграфіі існуе канцепция паходжання беларусаў (Піліпенка,
1993). Але слід адзначиць, што центр іх фарміравання як етнасу НЕ звязана задним з рэгіенаў Беларусі і Надав дакладна НЕ адпавядае групоўцы дыялектаў
(Титов, 1983, с. 115).
У археалогіі асноўнай праблемай лічилася толькі питанне ўдакладнення часуз'яўлення перших слов'ян на Беларусі (Левко, 1990; Митрофанов, 1978, с. 125;
Поболе, 1983; Штыхаў, 1992, с. 33-36). Таке перабольшванне значення толькіаднаго питання дае магчимасць НЕ займацца абагульненнямі вялікагаархеалагічнага материяла. Прасцей видвігаць неабгрунтавания материяламдумкі (Надав і не гiпотези, Таму што аргументаў на карисць тієї ці іншайдумкі Надав НЕ приводзіцца) у якасці т.зв. "прияритетних". Яни маюць толькіадзіни "прияритет" - знайсці слов'ян на Беларусі ў як мага старажитнейшиягодинник. Таму материяльная культура не аналізуецца ў комплексі і, як правіла,без розгледівши широкага кола аналогій. Усе гета стварае видатную Глібу дляворожнечі "навукових" спекуляцій.
Калі ж Німець на ўвазе винік етнічних працэсаў на Беларусі (Кантакт паміждзвума етнасамі - славянамі і балтамі, асіміляция славянамі балтаў якперадумова фарміравання беларусаў), то трэба визначиць час, калі слов'яниасвойваюць велику частку ареала, дзе ў далейшим фарміруецца Беларускінарод. Наст улічваць тую акалічнасць, што дадзения археалогіі НЕ даюцьмагчимасці дакладна визначиць етнас многіх культур. На сенняшні момант,першай бесспречна славянскай культурай можна лічиць толькі празьку (5 - 7стст. н.е.) на паўдневым захадзе Беларусі. Але помнікі вельбарскайкультури, якія знаходзіліся тут, у Заходнім Палессі ў більш ранні час (2 -
4/5 стст.), Належаць да готаў (усходніх германцаў). І толькі нашчадкіпражскай культури (носьбіти культури типу Лукі-Райкавецкай) пранікаюць у 9ст. на поўнач Беларусі.
Невирашанай для археалогіі Беларусі застаецца і праблема хіатусу паміжстаражитнасцямі 5 - 8 стст. і Старажитнай Русі. Чи не распрацавани яшчэ іпитанні фарміравання ўсіх славянскіх пляменаў на Беларусі.
Недастаткова даследуюцца питанні паходжання беларусаў і ў мовазнаўстве
(Вячорка, 1983, с. 8-10; Клiмчук, 1983, с. 25 - 26). Справа ў тим, штобалтийскі моўны ареал падзяляецца на шераг моў асобних плями (Мажюліс,
1974) i ареальния асаблівасці (гідранімія, фанетика) у балтистицираспрацавани дастаткова грунтоўна. І Таму трэба ўлічваць існаванне трохраенаў на Беларусі, якія адрозніваюцца па гідронімах (т.ч. па мовахбалцкага насельніцтва).
Таму? наступним артикуле будзе зроблена спроба пры супастаўленні даддзенихархеалогіі, мовазнаўства і етнаграфіі визначиць перадумови фарміраваннябеларусаў і на прикладзе більш даследаванних рэгіенаў праслядзіць працесзмен в культури.

«Па слядах білоруса?»
Несумненна, більш старажитним сведчаннем аб балцкім субстраце на Беларусіз'яўляюцца звесткі гідраніміі. Як ужо адзначалася, на Беларусі видзелениТри раени. В.В. Сядоў супастаўляў іх з археалагічнимі культурамі ранньогожалезнага століття (I тис. так н.е. - 5 ст. н.е.) (Седов, 1970, с. 24).
Перше, паўночны раен, які характаразуецца назвамі з канчаткамі-ея, займавпаўночную (на поўнач ад р. заходня Дзвіна) i паўночна-усходнюю (Верхняе
Падняпроўе з басейнів р. Сож) часткі Беларусі, а таксамо працягваецца назахад, у Латгалію і на ўсход, у Смаленскае Падняпроўе з суседнімі раенамі
Волга-Окскага міжречча (Седов, 1963, с. 28). Несумненна сувязь гетага раенз латгальскай мова у гідраніміі (Топоров, 1990, с. 372). Сувязьпрасляежана Надав у сінтаксісу сказаў (у басейне Заходняй Дзвіни)
(Прохорова, 1991, с. 31). Поўнага супадзення ареалу з етнаграфічнимірегенамі ці диялектамі беларускай мовы цяжка чакаць. Трэба Німець на ўвазе імагчимасць некаторага змянення межаў у годині культурнага развіцця. У такімвипадку з гетим ареалам можна суаднесці регіени Паазер'я і Падняпроўя іпаўночна-усходні диялект. Па данних організацій археалогіі з гетим ареаламсуадносіцца днепра-дзвінская культура.
Другі, центральни раен, які характаразуецца гідронімамі з канчаткамі-ія
(Седов, 1963, с. 28) займали сяреднюю частку паўночна-заходняй Беларусі.
Організації гідроніми сустаракаюцца ў Літве, Акрам яе паўночна-усходняй часткі
(селони) (Ванагас, 1981, с. 92) і іх можна аднесці да літоўцаў. Здиялектамі беларускай мовы гети раен НЕ супадае. Ен месціцца на часткахарэалаў двох дыялектаў і сяреднебеларускіх гаворак. Немає дакладнагасупадзення з етнаграфічнимі регіенамі (ахоплівае Центральни, часткі
Панямоння, Паазер'я і Усходняга Палесі). Па данних організацій археалогіі гетамураен дакладна адпавядае ареал культури штрихаванай керамікі на Беларусі.
Для другога раен гідраніміі слід адзначиць наяўнасць змешаннай паласи зпаўночным раен і складання сітуация (накладання арэалаў) з трецім раене.
Змешанная паласу гідронімаў на поўначы раена суадносіцца з абшарамі, напомніках якіх визначани елементи абедзвюх культур (днепра-двінскай іштрихаванай керамікі).
Апошні, треці раен, які характаразуецца гідронімамі з-ду (Седов, 1963, с.
29) і-ва (Непокупний, 1981, с. 109), ахоплівае Панямонне (без р. Віліі).
Яго звязваюць з яцвягамі. Гети раен працягваецца на територию Літви іахоплівае яе паўдневую частку, дзе месцяцца паўднева-аўштайскія, цідзукскія говарят. Яни па фанетичних асаблівасцях адносяцца да яцвягаў, як івостраўныя літоўскія говарят на Беларусі (Дзятлава). Організації ж асаблівасцімаюць балтизми ва ўсім гетим раене (Вячорка, 1983; Непокупний, 1976). Гетигідранімічни раен супадае з паўночна-заходняй падгрупай гаворак паўднева -заходняга диялекту і знаходзіцца ў межах аднага регіена Панямоння. Гетавобласць супадае з ареалам культури кам'яних курганаў 5 - 12 стст. н.е.,носьбіти якой билі яцвягамі.
Па данних організацій мовазнаўства можна датаваць час існавання гетих раенаў. Так,балцкі масіў гідраніміі Вельмі архаічни і падобни ва ўсім вялікім ареале.
Падзел прабалтийская мовы пачаўся приблізна каля 5 ст. да н.е., каліаддзяляецца заходнебалцкі диялект, з якога пазней вийшлі прускі, яцвяжскі ікуршскі, а таксамо блізкародния да іх земгальскі і селонскі (Мажюліс, 1981,с. 103), Таму i треці раен можна датаваць годинами не раней 5 ст. да н.е.
Прикладна ў гети час фарміруецца культура заходнебалтийскіх курганоў,носьбіти якіх пачинаюць пранікаць у заходня частку ареала кульутроюштрихаванй керамікі. Аднака в іншої палового I тис. та н.е. - Пачатку I тис.н.е. уплыў заходніх балтаў на ўсход быў слабкі. Але ў гета частци
Беларускага Панямоння знаходзіцца периферия культури штрихаванай керамікі
(слабазаселения абшари). І Таму на частци Панямоння адбилося суіснаваннедзвюх моў (археалагічних культур) і, як винік, накладання дзвухгідранімічних раенаў.
Падзел усходнебалцкай мовы пачаўся на рубяжи н.е. і канчаткова завяршыўсятолькі ў 5 - 7 стст. н.е. (Мажюліс, 1974, с. 122). Причинамі гетагаразиходжання яўляюцца Кантакт носьбітаў латишскай (латгальскай) мовы зфіна-вуграмі. Так ТАГО, у 5 - 7 стст. н.е. Пача іх міграция на териториюфінаў на поўнач ад р. Заходняй Дзвіни (Даугави) (Мажюліс, 1974, с. 123 -
124). Як адзначалася зі списку, у 5 ст. н.е. у Панямонні з'яўляеца культуракам'яних курганоў (яцвягі). Кам'яні кургани ў Беларускім Панямонні існуюцьта 13 ст., а пазней на правабярежжи іх змяняюць кам'яні магіли 12 - 16стст. (Зверуго, 1989, с. 30 - 42). У 5 ст. н.е. у астатняй частци Панямоння
(басейн р.. Віліі) знаходзяцца помнікі культури ўсходнелітоўскіх курганоў,якія існуюць тут так 12 ст. Гети абшар адпавядае летапіснай зямля Нальшани.
Такім чинам, існаванне раенаў балцкай гідраніміі на Беларусі можна лічицьнесумненним на працягу раннього жалезнага століття, амаль та 5 - 7 стст. н.е. Іў гетия годинник закладиваюцца виснови для фарміравання гісторика-етнаграфічнихрэгіенаў Беларусі. І з гетага часу можна сцвярджаць аб витоку асаблівасцей
Панямоння, якое тады складаецца з дзвюх культурних абласцей (яцвягі і
Нальшани).
Можна гавариць і аб пачатку складання регіена Заходняга Палесі, якой, уасноўным, супадае з палескай групай гаворак і ареалам пражскай культури 5 -
7 стст. н.е. на Беларусі (Білоруська археологія, 1987, с. 75 - 77). Такгетага часу, уключаючи і 8 - 9 стст. н.е., адносяць і з'яўленне ранніхславізмаў у балцкіх мовах (Топоров, 1991, с. 9). Але немагчима адносіць
Заходняе Палессе та прарадзіми слов'ян. Справа ў тим, што раней тутпраживалі плями вельбарскай культури, якія належалі да готаў
(усходнегерманскія плями).
Складання справа для астатняй частци Беларусі. Справа ў тим, што абедзвеасноўныя археалагічния культури (днепра-дзвінская і штрихаванай керамікі)знікаюць у 5 ст. н.е. У гети час на териториі паўночнай, центральнай іўсходняй Беларусі (І - ІІІ регіени) распаўсюджваюцца помнікі банцараўскай,тушамлянскай і калочинскай культур, а таксамо носьбіти культури пскоўскіхдоўгіх курганоў (атокінскі вариянт) (Штыхаў, 1992). Помнікі перший трохкультур раней аб'ядноўвалі ў адзіную культурну еднасць типа Банцараўшчыны-
Тушамлі-Калочина. Але ў апошні час стала відавочна, што яни яўляюццарознимі культурамі і адрозніваюцца па асаблівасцях узнікнення (різниця час ірозния культури, на виснове якіх яни складаюцца), па рисах материяльнайкультури (асаблівасці пахавальнага абрада, керамічни комплекс). Прабанцараўскую і тушамлянскую культури можна сцвярджаць, што яни ўзніклі наАСНОВА папяредніх культур (банцараўская як винік развіцця культуриштрихаванай керамікі ў 5 ст. н.е., тушамлянская - з старажитнасцей днепра -дзвінскай культури Смаленшчини ў 3 - 4 стст. н.е. (Шмідт, 1996)).
Калочинская культура ўзнікае на виснове развіцця насельніцтва кіеўскайкультури ў 5 ст. н.е.
Атокінскі вариянт з'яўляецца часткай вялікага ареалу культури пскоўскіхдоўгіх курганоў. Приход новаго насельніцтва адзначани толькі для териториіапошняй культури (паўночная Віцебшчина).
На гети час материяли даследаванняў НЕ дазваляюць дакладна визначицць межигетих чатирох культур. Таму цяжка рабіць супастаўленні з межамі рэгіенаў ідыялектаў (гаворак). Так, не вимикайте верагоднасць супадзення ареалукалочинскай кульутрою з мозирскай групай гаворак. Але ўдакладняеццапаўночная мяжа распаўсюджання помнікаў гета культури (магчима, янисустракаюцца і далей на поўнач). Ареал банцараўскай культури ахоплівае
Центральни регіен і паўдневую частку Паазер'я.
Вельмі цікавая сітуация назіраецца ў паўночна-усходняй Беларусі, дзе паданних організацій лінгвістикі бачна налаженне паўночнай і віцебска-магілеўскайгруповак говараў паўночна-усходняга диялекту. Така сітуация адбиваецца і ўгісториі насельніцтва (змен археалагічних культур). Так, паўночная часткамяжи віцебска-магілеўскай групоўкі адпавядае мяжи паміж дзвюма лакальнимігрупамі днепра-дзвінскай культури (заходня і смаленская). Пазней, у 3 (5стст. н.е. менавіта на Месце гетих груп узнікаюць атокінская (заходня) ітушемлянская (усходняя) культури (Шадыро, 1985, с. 108 - 112; Шмідт, 1991,с. 40). З ареалам тушамлянскай культури можна суаднесці распаўсюджанневіцебска-магілеўскай групи гаворак. Пазней, у 8 ст. н.е. у паўночню часткуареалу тушемлянскай культури приходзяць з захаду носьбіти культурисмаленска-полацкіх доўгіх курганоў. Мясцовае насельніцтва значнаскарачаецца (Енуков, 1990, с. 127 - 128; Шмідт, 1991, с. 41). Таму дагетага часу можна аднесці фарміраванне складанай моўнай сітуациі
(накладання гаворак) на паўночным усходзе Беларусі.
Але ўсе вишейсказанае можа Биць доказам працеса фармiравання різнисубстратні традиций для етнічнай прастори Беларусі. Але патребна якасьнадбудова над гетим прасторам (магчима, адзіни етнічни шар - суперстрат),якая і аб'яднала гетия рознакультуровия і рознаетнічния традициі ў напрамкуфармавання Новай етнічнай еднасці - білоруси.
Дадзения аб стваренні такий дастаткова адзінай етнічнай прастори можнаатримаць пры аналізе карти дыялектаў і груповак гаворак. Для ўсей Беларусіхарактерна наяўнасць дзвух асноўных дыялектаў (паўднева-заходні і паўночна -усходні) з пераходнимі сяреднебеларускімі гаворкамі і існаваннем ізаглос,якія аб'ядноўваюць абодва диялекти. У асноўных рисах гети падзел супадае зплемяннимі ареаламі дрыгавічоў і крывічоў (Клiмчук, 1983, с. 26; Лисенка,
1991, Штыхаў, 1992). Тим більш, што ў центральнай частци Беларусі і булоМесце церазпалоснага праживання абодвух пляменаў.
Наяўнасць адзіних ізаглос привяло та ТАГО, што Ф.Д. Клімчук прызнаўіснаванне балта-славянскай еднасці на Беларусі ў більш ранні час (6 - 8стст. н.е. - Банцараўская культура) (Клiмчук, 1983, с. 26). Так ТАГО ж гетаяканцепция НЕ дазваляе визначиць витокі радзімічаў (у адрозненні астатніхславянскіх пляменаў яе носьбіти НЕ адбиліся на Карцев дыялектаў асобнайгрупай).
Але для гетага часу Нельга гавариць аб Кантакт (ці сувязях) паміжносьбітамі пражскай і банцараўскай культур. Продкамі летапісних дрыгавічоўбилі носьбіти кульутрою типу Лука-Райкавецкая (Лисенко, 1991, с. 95; Сєдов,
1982, с. 116), якая ўзнікае на виснове культури Прага-Корчак і на Беларусізаймав яе ареал .. Дригавічи пачалі асвойваць землі на левабярежжи ПрипяціНЕ раней 9 - 10 стст. (Лисенка, 1991, с. 96), але большасць помнікаўбанцараўскай кульутрою знікаюць раней, у 8 ст. н.е. (Митрофанов, 1978, с.
153) і толькі мала іх частка існуе ў пачатку 9 ст. Але у гети час (9 - 10стст.) дригавіцкія могільнікі ў Падняпроўі займалі толькі били Речицкіпавет і ніжняе цяченне Беразіни (Лисенко, 1991, с. 94), т.ч. па-за ареаламбанцараўскай культури. Поўнае засяленне дригавічамі ўсей палею териториіможна аднесці да 10 - 11 стст. (Заслаўе) (Лисенка, 1991, с. 124), а ў
Верхнім Падняпроўі яни з'яўляюцца ў канцы 10 - пачатку 11 стст. (Лисенко,
1991, с. 99). Такім чинам, распаўсюджанне слов'ян на ўсей Беларусі (як іПочаток працесу складання беларускай мовы) Нельга адносіць раней за 10стст. (магчима, у нейкай заходи і да 9 ст.). Але гета час Вельмі складанняпадзей ва Ўсходняй Еўропе (складання дзяржави Старажитная Русьсуправаджалася сур'езнимі зменамі ў рассяленні різни плям і Надав ваўсіх галінах жицця).
Асаблівасці складання паўночна-усходняга диялекту мовы, як і наяўнасцьадіних ізаглос, што аб'ядноўваюць абодва диялекти, можна звязваць саскладання працесам фарміравання крывічоў. Так, у материяльнай кульутрою
(пахавальни абрад і інвентар) смаленска-полацкіх доўгіх курганоў існуюцьдзве традциі. Помнікі з першай традицияй (звязано з балтамі, верагодна,латгаламі) з'яўляюцца ў 7 - 8 стст. у Полацкім Падзвінні і ў сяредзіне 8ст. распаўсюджваюцца ў Смаленскім Падняпроўі. У виніку гетага на
Смаленшчине знікае тушамлянская кульутрою. Пазней, біля Дніпра-Дзвінскімміжреччи з'яўяюцца помнікі з іншого традицияй (слов'яни). Але толькі ў 9 ст.гетая традиция пераважае в культури. З сяредзіни 9 ст. носьбіти кульутрою
(але ўжо са значним відпливаючи слов'ян) пачинаюць міграцию на захад, у
Віцебскае Падзвінне. І толькі ў канцы 9 - пачатку 10 стст. у Смаленскім
Падняпроўі ў виніку приходу Новай хвалі слов'ян культура доўгіх курганоўзнікае. Але на захадзе, у Падзвінні яна існуе та канц 10 - пачатку 11стст. (яе елементи адзначани і пазней у старажитнарускіх курганах зтрупапалаженнем) (Енуков, 1990, с. 126 - 130). Насельніцтва, якое принеслаасаблівасці інший традициі культури смаленска-полацкіх доўгіх курганоў,прийшло з поўдня (кургани з трупаспаленнямі Гомельська-Магілеўскага
Падняпроўя) уздоўж Дняпра ў 9 ст. і несла кераміку, якую можна звязваць зкультурамі типу раменським-боршаўскай і Лукі-Райкавецкай.
Пры такім складання шляху фарміравання летапісних крывічоў есць магчимасцьвизначиць спречния питанні. Так, з'яўленне ізаглос, якія аб'ядноўваюцьабодва диялекти мовы, можна аднесці толькі та 9 ст. і звязаць з існаваннемкультури Лукі-Райкавецкай на поўдні Беларусі (продкі дрыгавічоў) іпранікненне носьбітаў гета культури на поўнач (інша традиция ў культурисмаленка-полацкіх доўгіх курганоў). У такім разі, летапісних крывічоў слідлічиць у етнічних адносінах балта-славянамі (та канц 9 ст. у Смаленскім
Падняпроўі, та канц 10 ст. у Падзвінні) і адзначиць (асабліва для
Падзвіння) павольную асіміляцию славянамі мясцовага насельніцтва. Так ТАГО жгети абшар знаходзіцца на Вельмі ажыўленых гандлевих шляхах (з варагаў ігрекі з Ловаці та Дняпра, так і па Заходняй Дзвіне), Таму тут ў складанняетнічних працесах маглі примаць удзел і іншия етнаси (варагі і ноўгарадскіясловени (па летапісу "Полоцьк - місто Словеньск ")).< br>Доказом аб павольним характари асіміляциі мясцовага, балцкага насельніцтвана поўначы Беларусі можа Биць і така асаблівасць мовы як акання. Яевиснови билі закладзени ў папяредні годину (Седов, 1970, с. 184 - 185) ізахаваліся Таму, што етнакультурния і камунікатарния сувязі засталісянязменнимі і з приходам слов'ян (Чекмонас, 1983, с. 67 - 68). Час гетагаприходу можна правериць з дапамогай данних організацій з літоўскай і латгальскіх моў.
Справа ў тим, што інтэнсіўныя сувязі паміж усходнебалцкімі іўсходнеславянскімі мовамі пачаліся ў 9 - 10 стст., а з літоўскай - Надав зінший палового 9 ст.
Такім чинам, Початок фарміравання дыялектаў пачинаецца і 9 - 10 стст.
Відавочна, што значную ролю ў етнічних працесах мелі і знешнепалітичнияўмовы. Так ТАГО ж з'яўленне дзяржаўных утварэнняў (Полацкае, Тураўскае ііншия княстви), якія ўключалі ў свій склад значния часткі Беларусі зареаламі будучих дыялектаў, стваралі сприяльния ўмовы для етнакультурнагаразвіцця.
Тут слід падкресліць асаблівасці развіцця териториі радзімічаў. Уадрозненне ад астатніх славянскіх пляменаў Беларусі яни займалі адноснаневялікую територию. У іх материяльнай культури бачни значно балцкікампанент. Але развіцце гета териториі НЕ привяло та фарміравання асобнагаетнаграфічнага ці лінгвістичнага абшару. Усе гета було абумоўлена складанайгісторияй гетага регіену (Пасожжа).
Так, у трецияй чверці І тис. н.е. тут Немає адзінай архелагічнай кульутрою:на поўначы - тушамлянская (та 9 ст.) (Енуков, 1990, с. 172) і на поўдні --калочинская (Макушніков, 1992, с. 74 - 75). Першия несумненния слов'яниз'яўляюцца тут у 8 - 9 стст., але належаць яни та раменський-боршаўскайкультури (Макушніков, 1987, с. 15 - 16). Як і на поўначы Беларусі, гета НЕпривяло та резкай зміни культури. Абшчинна-племянния центри, штосфарміраваліся раней, працягваюць існаваць (Макушніков, 1992, с. 75).
Верагодна, што гети сімбіез слов'ян (носьбітаў раменським-боршаўскйа культури)і мясцовага балцкага насельніцтва меў винікам фарміраванне радзімічаў.
Падпарадкаванне радзімічаў Кіеўскаму княству ў канцы 10 ст. таксамо НЕпривяло та змен, верагодна, Таму, што залежнасць абмяжоўвалася толькіданінай Кіеву. Знішченне пасяленчай структури адбилося пазней, у канцы 11 --першай треці 12 стст., калі пачинаецца інтэнсіўнае "адзяржаўленне" гетатериториі. У ніжнім Пасожжи як центр кіравання і хрисціянізациі ўзнікае
Гомель. Територия радзімічаў у гети час падзелена паміж дзвума княствамi
(Чарнігаўскім і Смаленскім), а гета таксамо НЕ сприяла ствареннюенаграфічнай еднасці.
Такім чинам, міграция слов'ян на териториі різни балцкіх пляменаў набольшай частци Беларусі ў 9 - 10 стст. привяла та стварення ўмоў дляфарміравання будучага білоруського народу. Тут не слід перабольшвацьетнічную еднасць вялікай дзяржави Ўсходняй Еўропы - Старажитнай Русі. ІТаму Початок працеса, што прывеў та ўзнікнення беларусаў можна адносіць та
10 ст.
Міграция слов'ян на абшари Беларусі НЕ крейди Мета поўнае знішченне мясцоваганасельніцтва і захопили териториі. Яна ішла ўздоўж гандлевих шляхоў і крейдиМета падпарадкаванне мясцовага насельніцтва для далейшай експлуациі (напачатку, гета абмяжоўвалася зборам даніни). Для кантролю за гандлем ісуседнімі териториямі засноўваліся гаради (центри ўлады, гандлю, раместваў,а потим духоўнага жицця). Асноўнымі шляхамі рассялення новаго насельніцтвабилі рекі:

1) заходня Дзвіна, далей Дзісна

2) Дняпроўская Бярезіна - вярхоўе Віліі

3) Свіслач - вярхоўя Німану

4) Ясельда - Шчара - Німан.

І Таму асноўныя решткі (астраўкі) балцкага насельніцтва сустракаюцца ў міжреччах і вадападзелах рек.
У 10 ст. славянамі не була падпарадкавана ўся сучасна територия Беларусі.
Але ў гети час з'яўляюцца раннедзяржаўныя ўтварэнні (княстви) і янипрацягваюць гетую справу, виконваючи і тия ж мети (кантроль за гандлевимішляхамі, падпарадкаванне нових територий з жихарамі-даннікамі).
Так сяредняе Падзвінне було замацавана за Полацк з дапамогай узвядзеннекрепасцей у Браславі, Маскавічах, Дрисвятах, Рацюнках і асноўны притокнасельніцтва (у асноўным кривічи) меў Месце ў 11 - 12 стст.
Такім жа шляхам було зайнята Верхняе Панямонне. Так, могільнікі дрыгавічоўтут з'явіліся ў канцы 10 - пачатку 11 стст. У гети ж час пабудаваниўмацаванні Навагрудка і Ваўкавыска (Зверуго, 1989, с. 67, 99). І пад 983 р.маюцца звесткі аб паходзе Уладзіміра на яцвягаў i падпарадкаванні іх палеюуладзе. Так 12 ст. адносіцца заснаванне ў Панямонні Гродна, Слоніма і
Турийска (Зверуго, 1989, с. 63, 73, 75). Тое, што ў асваенні Панямонняпрималі ўдзел Акрам дрыгавічоў і драўляне, валиняне і кривічи таксамосведчиць на карисць думкі аб асваенні гетага регіену пад кіраўніцтвамдзяржави. До 13 ст. мяжа паміж славянамі і балтамі праходзіла па р. Німан.
Распаўсюджанне беларускай мовы ў паўночнай частци Панямоння і басейне р.
Віліі адбилося ўжо ў годинник Вялікага княства Літоўскага (з 13 да канц 18статтями .).

Заключенне
Такім чинам, можна адзначиць, што падпарадкаванне славянамі мясцовагабалцкага насельніцтва значнай часткі Беларусі ў 9 - 10 стст. склалаперадуми та фарміравання білоруського народу. Наяўнасць на териториі
Беларусі різни балцкіх пляменаў і іх асіміляция пришельцамі привяло такстварення різни гісторика-етнаграфічних рэгіенаў і різни дыялектаў, групгаворак у складзе білоруського етнасу. Аднака з гетага часу на Беларусіствараюцца першия дзяржаўныя ўтварэнні (старажитнарускія княстви) і напрацес развіцця етнасу пачинаюць уздзейнічаць таксамо і нові, палітичнияфактари. Пазней, на новим гістаричним етапі (ў годинник Вялікага княства
Літоўскага) працес стварення білоруського ( "рускаго") етнасу завяршаецца.

літаратура

Етногенез білорусів, 1973. ТД наукової конференції. Мн.
Штыхаў Г.В., 1992. Кривічи. Мн.
Білоруська археологія. Досягнення археологів за роки Радянської влади.
Мн., 1987.
Брейдак А.Б., 1988. Західний кордон латгальского і селонского племені поданими мови в ХІІІ - XIV ст.// Балто-слов'янські дослідження. 1986. М. С.
219 - 228.
Вячорка В.Р., 1983. Деякі локальні особливості фонетичногооформлення білоруських балтізмов// Балто-слов'янські етномовні відносинив історичному і ареальні плані. ТД ІІ балто-слов'янська конференції. М. С.
8 - 10.
Дучиц Л.У., 1991. Браслаўскае Паазер'е ў ІХ-XIV стст. Мн.
Енуков В.В., 1990. Ранні етапи формування смоленсько-полоцьких кривичів.
М.
Зверуго Я.Г., 1989. Верхнє Понемання в ІХ - ХІІІ ст. Мн.
Климчук Ф.Д., 1981. До історії поширення білоруських говірок у південно -східній Литві// Балто-слов'янські дослідження. 1980. М. С. 214 - 221.
Климчук Ф.Д., 1983. До питання про затвердження слов'янського лінгвістичногоелементу на території нинішньої Білорусі// Балто-слов'янські етномовнівідносини в історичному і ареальні плані. ТД ІІ балто-слов'янськаконференції. М. С. 25 - 26.
Левко О.М., 1990. Шляхи та характер розселення слов'ян на території Північно -східної Білорусії// VI Міжнародний конгрес слов'янської археології. ТДрадянської делегації. М. С. 38 - 41.
Лінгвістичная геаграфія і групоўка білоруських гаворак. 1969. Мн.
Лисенко П.Ф., 1991 Дреговичі. Мн.
Макушніков О.А., 1987. Нижня Посожье в другій половині І тисячоліттян.е.: Автореф. дисс. .. канд.істор. наук. Київ.
Макушніков О.А., 1992. До питання про поселенської структурі другої половини
І тис. н.е. в нижньому Посожье// Насельніцтва Беларусі і сумежних територийу епоху жалеза. Мн. С. 73 - 76.
Медведєв А.М., 1996. Білоруське Понемання в ранньому залізному віці (Ітисячоліття до н.е. - 5 ст.н.е.). Мн.
Митрофанов О.Г., 1978. Залізний вік Середньої Білорусії (VII - VI ст. Дон.е. - VIII ст. н.е.). Мн.
Непокупний А.П., 1976. Балтійська і балто-слов'янська географічнатермінологія Білорусії та України.
Піліпенка М.Ф., 1993. Фарміраванне пачатковай етнічнай териториібілоруського народу// Усебеларуская канференция гісторыкаў. ТД. Мн. Ч. І.
С. 24 - 25.
Поболить Л.Д., 1983. Археологічні пам'ятки Білорусі. Залізний вік. Мн.
Cедов В.В., 1982. Східні слов'яни в VI - XIII ст. М.
Титов В.С., 1983. Іторіко-етнографічне районування матеріальноїкультури білорусів XIX - початку XX ст. Мн.
Усебеларуская канференция гісторыкаў. 1993. Мн,. Ч. І, ІІ.
Шмідт Е.А., 1991. Археологічні культури залізного віку у верхів'ях р..
Сожу.// Гомельщина: археологія, історія, пам'ятники. Гомель. С. 39 - 41.
Шмідт Е.А., 1996. Про етнічної приналежності племен тушемлінской культури
IV-VIII ст. н.е. у верхів'ях Дніпра// ГАЗ. № 10. С. 33 (37.