Беларускi дзяржаўны техналагiчни унiверсiтет

на тема:

"беларускай дойлiдства".

Выканаў: Рибальчанка Сяргей Алегавiч студент 1-ага курсом,

ХТ i Т (ПА i САI)

Праверыў:

1999

змести

Уводзiни

Гiстория развiцця архiтектури на териториi Беларусi на працягу 9-10 ст.

> У старажитнай цагельнi. 9-17 ст.
> Станаўленне білоруського кафлярства.
Гiстория кафлянай печи.

Будаўнiчая арцель.

Технiка кладкi старажитних дойлiдаў.

Заключенне

Уводзiни.

За години свойого iснавання Беларускi народ стварыў видатную i самабитнуюспадчину. Архiтектура, якой i присвячаецца данних організацій робота, з'яўляецца яесастаўной часткай i займав сярод помнiкаў материяльнай i духоўнай культуриасобнае Месце. Чаму? Менавiта ў архiтектури більш чим у якой iнша сферичалавечай дзейнасцi адлюстравана ўся гiстория чалавецтванне толькi ягоiдеалогiя, сацияльна-палiтичнае жицце, але i еканамiчнае развiццеграмадства.

Нягледзечи на вялiкiя страти падчас шматлiкiх разбуральних войнаў, на
Беларусi захавали мноства непаўторных па палею пригажосцi i аригiнальнамуархiтектурнаму рашенню помнiкаў. Мета маей роботи - прасачиць гiсториюразвiцця будаўнiцтва на пркацягу з 9 па 17 ст. Виявiць уплыў еканамiчнагастану краiну i яе палiтичних адносiн, адносiн з iншимi дзяржавамi наразвiцце будаўнiцтва. Разгледзець евалюцию будаўнiчых матэрыялаў iтехналогiю iх вираблення. Паспрабаваць зрабiць агляд старажитнай цагельнi iтехнiку кладкi старажитних дойлiдаў. Расказаць гiсторию кафлянай печи,закрануўшы станаўленне білоруського кафлярства. Таксамо асвяцiць частковадзейнасць будаўнiчых арцеляў i паспрабаваць разгледзець асаблiвасцiбудавання беларускiх шэдэўраў архiтектури, якiя па сенняшнi дзень цiкавяцьпалею пригажосцю i аригiнальнасцю шматлiкiх турыстаў.

I. Гiстория развiцця архiтектури на териториi Беларусi на працягу 9-10 ст.

Першабитния людзi працавалi i жилi ў природнай прастори пад адкритим небам,у засенi дрэў, у прымiтыўных будинах альбо ў пячорах. З годинах янинавучилiся ўзводзiць будинкi, ствараць так звану архiтектурную прастору,якая не проста обмежено сценамi i дахам, але i естетичним развiццемасоби. Гетую прастору людзi дзеля зручнасцi абсталеўваюць рознимi речамi.
Розния типи будынкаў з'яўляюцца асновай архiтектурнага асяроддзя Беларусi:iснавалi гаспадарчия i жилия пабудови; абарончия; культавия (храми, касцели).
Так 10 ст. архiтектура Кiеўскай Русi - першай дзяржави ўсходнiх слов'ян-булаЦалко драўлянай. Пасля ТАГО як кiеўскi князь Уладзiмiр у 988 р. прыняўнову дзяржаўную Релігія - хресцiянства, у Кiеў прибилi i першиявiзантийскiя дойлiди. Гречаскiя дойлiди билi знакамiтимi ва ўсiмхрисцiянскiм Свецє. Яни принеслi на Русь сiстему крижова-купальнага храму.
У годинник праўлення славутага князя Усяслава, празванага Чарадзеям (прикладнапамiж 1044 i 1066 рр.. ) Була пабудавана Полацк Сафiя. У Полацкай Сафiiўвасоблена моц i ўплывовасць Полацкага княства. Як i Кiеўская, Полацк
Сафiя була галоўным грамадскiм будинкам у горадзе. Тут прималi замежнихпаслоў, аб'яўлялi вайн i заключалi мiр, тут жа знаходзiлася князскаяскарбнiца i бiблiятека. Назначенне гетага будинка паказвае пячатка горада знадпiсам: »Печаць Полачья i святий Сафii». Няўмольны час не захаваўвелiчнага храму. Сафiя шмат разоў перабудоўвалася i дайшла да нас увиглядзе, набитим у 18 ст. Ад першапачатковага будинка засталiся памуркi,решткi слупоў, часткi сцен, якiя ўвайшлi ў аб'еми храму ў 18 ст. »Полацк
Сафiя зроблена з тонкай, добра абпаленай, квадратнай, ярка-чирвонай цеглитаўшчыней 3-4 см. Така цегла ў будаўнiчай лiтаратури називаецца плiнфай. У
Беларусi плiнфа ўжывалася так канц 17 ст. Клалi яе ў муроўку на специяльнайрамчине з вапна i дробнатоўчанай цегли-цамянкi. Цамянка надавала триваласцьi ружови колір. . . »Зараз Сафiйскi Сабор адноўлены i пристасавани падканцертную залу. У падземних ствареннях, дзе добра вiдаць муроўкi 11 ст. ,арганiзавани археалагiчни музей.

У 12 ст. Полацк па-ранейшаму сами вялiкi i еканамiчна ўсталяваны горад натериториi Беларусi. Аднака узнiкаюць i развiваюцца новыя гаради, центриневялiкiх, але незалежних княстваў. Падзел Полацкай зямлi на асобнияневялiкiя княстви, аслабленне князскай залагодити, узрастанне ролi віча-усе гетаадбiлася на развiццi формаў будаўнiцтва. У ролi заказчыкаў "Используйте ужовиступаюць НЕ толькi князi, але i духавенства. Патрабаваннi на Беларусi такцаркоўных будынкаў таксамо змянiлiся, бо палiтичния мети паступовасаступаюць еканамiчним. Расце колькасць манастыроў, а замести шматслуповихвялiкiх храмаў узводзяцца бажнiци з шасцю апорнимi слупамi.

У першай палового 12 ст. у Полацк склалася самастойная архiтектурная школа.
Полацкiя дойлiди випрацавалi сваю будаўнiчую технiку i форму будинка. Яназахавали старадаўнюю муроўку са «схаваним радам», хаця ўсе суседнiя княствиад яе на той час ужо адмовiлiся. Асноўныя Риси, випрацавания полацкiмiдойлiдамi ўвасабляе помнiк у Полацк-Спаса-Преабраженская царква
Ефрасiнеўскага монастир, якi быў пабудавани памiж 1128 i 1156 рр.. дойлiдамIвана. iснуе павер'е, што сама Ефрасiння Полацк, якая шмат зрабiла дляразвiцця пiсьменнасцi ў Полацк, i була iнiциятарам будаўнiцтва гетацаркви. Храм знаходзiцца на високiм беразе ракi Палати. Пачаткови виглядаючияго значна змянiўся пасля рамонту ў 19 ст. Храм травні невялiкiя памери. Разамз полацкай архiтектурнай школай iснавала iнша, більш прагрэсiўная па сваiмбудинкам-гродзенская. Прикладам роботи вучняў гета школи з'уляецца
Каложская царква. Размясцiлася яна над Німаном на високiм пагорку. З даўнiхчасоў гета мясцовасць крейди назву Каложа. Згодна са старим падає «Князь
Вiтаўт пасялiў тут палонних аднаго з прыгарадаў Пскова, якi называўся
Каложай. »Няўмольны час завдав значния страти гетаму ўнiкальнаму помнiку. Усяредзiне 19 ст. бераг быў падмити вадой i ўся паўдневая сцяна, а з їй iчастка усходняй абринулiся ў Німан. Будинак адносiцца та шасцiслупниххрамаў крижовакупальнай сiстеми. Пры будаўнiцтве храму выкарыстоўваласяцегла i плiнфа. Я лiчу, што цiкава будзе даведацца пра фасадцаркви: паверхня сцен адпалявана рознакаляровимi камянневимi крижамi. »Годиниздаецца, што сцени ўпрыгожаны каменнимi i керамiчнимi ўстойкамi чіпляючиколераў, зiхацяць каштоўнымi камянямi асаблiва пасля веснавога дажджу, калiюў Сонечна праменнях на керамiчних плiнфах i валунах успихваюць каляровиявяселкi. »Гродзенскiя майстри будавалi НЕ толькi бажнiци. Яни ўзвялiмуравани князскi палац, решткi якога захавалiся на Замкавай гари ў Гродно.

У 11-13 ст. у Центральнай i Заходняй Еўропе, а таксамо ў Скандинавii быўраспаўсюджаны тип абаронних збудаванняў. Такi вежи ў 13 ст. увайшлi ўабарончую сiстему беларускiх гарадоў. Більше дасканаламу типу ўзбраеннясприялi складания ваенния i палiтичния абставiни. »З усiх староннакацiлася варожая навала. Мангола-татарська Арда, зруйнаваўшы многiяўсходнеславянскiя княстви, закранула часткова i територию Беларусi.
Татарська Арда ўдзельнiчала ў мiжусобних війнах i не раз iх бачилi падсценамi Навагрудка. Яшчэ велика небяспека пагражала захаду i поўначы. Напачатку 13 ст. частку прибалтийскiх плями i iх земляў захапiў Лiвонскiорден, i толькi перамога Аляксандра Неўскага припинiла яго експансiю наўсход. На минулих прускiх землях стаў валадариць Тэўтонскi орден-сами лютівораг слов'ян. »Усе гета примушала наших продкаў удасканальваць абарончиязбудаваннi. Абарончия вежи билi ўзведзены ў Бяресце, Гароднi, Турава i iнш.гарадах. Але так наших дзен дайшла толькi Кам'янецька крепасць. Яназнаходзiцца ў горадзе Кам'янці Бресцкай вобласцi i стаiць на високiм беразеракi Лясной. Складзена вежа з вялiка-памернай цегли цемна-чирвонага iжаўтаватага кольор, якая на адним з широкiх бакоў травні барозни. Така цеглаўжывалася на териториi Беларусi з 13 да канц 17 ст. i атримала назвупальчатка. Пры яе будаўнiцтве дойлiди ўпершыню викаристалi елементицаглянай готикi. "Используйте Кам'янецька вежа ператворана ў фiлiал Бресцкагакраязнаўчага музею i стала Месце турисцкiх екскурсiй. У 14 ст. Беларускiземлi разам з лiтоўскiмi i большай часткай украiнскiх увайшлi ў новудзяржаву-ВКЛ. Утваренне ВКЛ-винiк унутранага сацияльнаеканамiчнага iпалiтичнага жицця часткi заходнiх земляў Кiеўскай Русiбило паскоранаiншаземнай агресiяй. Толькi разам можна було адбiцца пекло крижацкай iтатарскай навали, захаваць сваю незалежнасць, культуру i мову. З ростомеканамiчних адносiн памiж гарадамi ўмацоўваюцца i культурния сувязi.
Бязлiтасная, сацияльная i нациянальная барацьба, шматлiкiя війни зрабiлiвялiкi ўплыў на будаўнiцтва гарадоў i архiтектуру наогул. Вялiкую ўвагуаддавалi будаўнiцтву гарадскiх вежаў, палацаў, абарончих храмаў. У гети часфармiруецца нова планiровачная структура гарадоў з дзвумаадмiнiстратийнимi центрамi-замках i вежа. Дарогi, якiя вялi так замку iринкавай полишаючи, з'яўляюцца асноўнымi, мiж iмi ўзнiкае вулiчная сітка зсваiм уласним рельефам. Вялiкi Поспех маюць приватна-уласнiцкiя гаради -крепасцi (Несвiж, Быхаў). Паширенне будаўнiцтва вызывае ўзрост каменнайпабудови ў гарадах (ратуша, цехавия дами, купецкiя i гасцiнния Дваро).
Таксамо ў гети час на захадзе Беларусi пачалi ўставаць, нiби з-пад зямлi,ганарлiвия замкi. Адним з перших на Беларусi замкаў з'яўляецца Лiдскi,пабудавани ў 30 рр.. Ен у 15 ст. уяўляў моцний абарончую пабудову. Замкiтакога типу билi Широке распаўсюджаны на териториi прибалтийскiх зямель. У
16 ст. у Беларусi назiраецца росквiт замкавай архiтектури. Гета буловиклiкана частимi набегамi кримскiх татар, магнацкiмi спречкамi, сялянскiмiпаўстаннямi. Адно з Мацнев абарончих збудаванняў гетага часу-замак умястечку Мiр. Гета квадратнае ў плані збудаванне з виступнимi па вуглевежамi. Замак быў вельмi добра пристасавани та агнястрельнай абарони. Ягомури мелi два раді байнiц, а вежи билi разлiчани на стрілянину цяжкiх грамотоюпа паўночнай i заходняй сценах замку. Асновай абарони замку билi вежи,пабудавания дзеля ТАГО, каб весцi прицельни флангави агонії. У Дваро замкумеркавалася пабудаваць двох-павярхови палац, але будаўнiцтва так i не булопомер. Чаму? Справа ў тим, што Мiрскi замак у адрозненнi пекло гарадскiх,дзяржаўных замкаў быў увесь час уласнай маемасцю князя iлiнiча, у яго НЕхапiла грошай i будаўнiцтва було спинена. У 1568 Мiрскi замакпераходзiць у рукi князеў Радзiвiлаў i тия дабудоўваюць замак.

У пластичним афармленнi Мiрскага замку викаристани сами простия, алехарактерния для беларускай готикi выяўленчыя сродкi: гатичная муроўка змураванимi камянямi, падзел стін разнастайнимi па формі нiшамi,арнаментальния цаляния паяси. Вакол замку насипано земляні вали, ваколякiх праходзiць вадзяни роў. На поўнач пекло валоў разбiваецца «iтальянскiсад », у якi можна було спусцiцца з другога паверха палацу на специяльнимдраўляным мастку.

Для культавай архiтектури Беларусi канц 15-16 ст. характерни нові типпабудоў-храми, пристасавания та абарони, якiя ўваходзiлi ў сiстемугарадскiх умацаванняў цi билi асобнимi кропкамi абарони у вясковихваколiцах. У гети час пашираюцца мiжусобния сутичкi памiж магнатамi, адякiх больш за ўсе цярпеў прості люд. Сховiшчам для яго звичайна станавiласябажнiца, няредка адзiнае ў наваколлi мураванае збудаванне. У їй можна булосхавацца i адбiцца пекло невялiкага атрада рабаўнiкоў, што спусташалiбезабаронния вескi i мястечкi. Пiсьмовия кринiци паведамляюць пра шматлiкiяхрами-крепасцi ў різни мясцiнах. Загальні Риси кампазiциi гетих храмаў -кампактнасць аб'ему, високi шчипцови дах, абарончия вежи з байнiцамi iвиразни падзел унутранай прастори на абарончую i культавую часткi.
Прикладам такiх пабудоў з'яўляецца абарончая царква ў весци Мураванка.
Пабудавана Мураванка, як i шмат беларускiх храмаў у 16 ст. Яна травні Чатирпарожния вежи, арганiчна звязания з галоўным корпусах. Сцени храму, амальдвухметровай таўшчынi, праразаюць байнiци. Мураванка травні абарончияпристасаваннi, яе аб'емная пабудова виглядала ўзнеслай, легкай, кампактнай.
На даху царкви та наших дзен захавали чирвоная дахоўка. Падлога зробленаз тоўстай специяльнай цегли-пiльчаткi.

Адним з перших будынкаў Новай пабудоўкi трэба лiчиць замак Глебавiчоў ў
Заслаўi.

Ен размешчани до поўначы пекло горада i займав Плошча 200 на 100 м.
Чатирохвугольни па плану, замак некалi аддзяляўся широкiм i глибокiм iрвомз вадой. Сiстема сажалак значна ўзвышала ўзровень вади i фактичнаператварала замак ва ўмацаваны востраў. Замак зроблено з цегли i каменняў.
Даследчикi мяркуюць, што замак шмат разоў сваiмi магутнимi сценамi ўкрываў
Глебавiчоў пекло небяспекi. У сенняшнiя днi гети замак з'яўляецца краяведчиммузеям. Такiм чинам, ми бачим, што гiстория развiцця будаўнiцтва натериториi Беларусi з 9 ст. па 17 ст. вельмi насичаная i цiкава. На жальтолькi, што толькi адзiнкi з Магутни пабудоў дайшлi та сенняшнiх дзен. Алеж пойдзем далей i даведаемся пра тое, як трапiла цагельнае рамяство на
Білорусь.

II. У старажитнай цагельнi. 9-17 ст.

Широкае мураванае будаўнiцтва патрабавала ўсе більш разнастайних будаўнiчыхматэрыялаў i ў першу чаргу цегли. Як жа трапiла яна ў Білорусь?

Не адну тисячі гадоў налiчвае гiстория цагельнай справи. Зарадзiлася яна ўкраiнах усходу, дзе не було дастатковай колькасцi древа i каменняў,неабходних для ўзвядзення манументальних пабудоў. У Еўропе цеглу ўпершынюсталi вирабляць римляне, але яна не стала ў iх галоўным будаўнiчымматериялам. У годинник сяреднявечча виробок цегли ў Еўропе быў у заняпадзе. У
Кiеўскую Русь цегла трапiла разам з вiзантийскiмi дойлiдамi ў першай палового
10 ст. i атримала назву «плiнфа». Упершиню, як я ўжо казаў, плiнфа ўжыта ўмуроўцы Полацкай Сафii. Потим муравания пабудови з яе викаристаннемузводзяцца ў Полацк, Вiцебск, Гароднi, Турава. У 12 ст. адначасоваўжывалася плiнфа двох памераў. Причим адзiн з iх быў асноўным, а iншияскладалi 20-30 працэнтаў ад агульнай колькасцi. Старажитную Полацк,Вiцебск i гародзенскую цеглу вираблялi ў специяльних формах з драўлянымдном. Пра гета сведчаць адбiткi дошак на глiне i специяльния знакi, якiмiмайстри пазначалi сваю прадукцию. Цiкава, што гародзенская форма плiнфи травнізнакi толькi на стусана, а Полацк i Вiцебск-на стусана i адним з широкiхбакоў. Вiдаць, сярод цагельнiкаў билi пiсьменния людзi, бо iх знакi маюцьвиглядає не толькi крыжоў, стрелачак i iнш. геаметричних знакаў, але i різнибукви. Абпальвалi плiнфу ў специяльних печах складзених з цегли. У другийпалового 13 ст. плiнфу ў беларускiм манументальним будаўнiцтве змяняебуйнапамерная залізобетонні плiнфа. Зойдзем на хвiлiну ў майстерню цагельнiка
15 ст. Гета быў Майстер, якому дапамагалi некалькi чалавек. Цегла рабiласяна специяльним широкiм драўляным стале. Форма ўяўляла сабою дзве збiтияразам прамавугольния драўляныя скринкi, акавания жалезам i з ручкамi пабаках. Цагельнiк запаўняў iхглiнай, потим запiхваў кавалачкi глiни ў куткiформи. а глiняния решткi зграбаў рукою або дошчачкай. Ад пальцаў майстра напаверхнi цегли годинах заставалiся неглибокiя сляди. Набiтия глiнай формипамочнiкi майстра пераносiлi на роўную пляцоўк у i асцярожна витрасалiцеглу для прасушкi. Абпальвалi цеглу альбо ў полi, альбо ў печи. Падобнимчинам вираблени i плiткi для падлогi.

З 13 па 18 ст. уживалася i специяльная профiльная цегла: стрелападобнайформи, а таксамо iнш. узораў. Сама велика паширанимi спосабамi виробок такийцегли билi фармоўка i абсклюдаванне (абрезка цегли).

На буйнапамернай цегле амаль заўжды адсутнiчаюць знакi, уласцiвия плiнфе,але Клейма i асаблiвия меткiсустракаюцца на працягу 14-16 ст. Меткi вядомина цегле з Лiдскага i Мiрскага замкаў, а клеймо-на Мiрскай. Вельмi цiкавацаглiна знойдзена ў Пiнску. Яе бакавия гранi аздоблени рельефним раслiннимарнамент. Сiмволiка разнастайних выяў на старажитнай цегле часта звязаназ пэўнымi асаблiвасцямi цагельнай витворчасцi i так канц НЕ витлумачана. Якбачна, цагельная справа була вельмi распаўсюджана на териториi Беларусi.
Цагельнi билi там, дзе Нешта будавалася.

III. Станаўленне білоруського кафлярства. Гiстория кафлянай печи.

Ужо з 15 ст. жилия памяшканнi замкаў i палацаў пачалi сцяпляць кафельнимiпечамi. У iнвентарах 16-18 стст. згадваецца вялiкая колькасць печаў,аблямаваних кафляй. Першия кафлi нагадвалi звичайния гаршкi альбо невялiкiямакацери, Таму i атрималi назву «гаршковия». Ганчари вираблялi iх разам зкухонним цi сталова посуд i Надав спачатку мецiлi некатория екземпляризвичайнимi ганчарнимi клеймамi. На Білорусь кафлi трапiлi непасредна з
Германii - радзiми еўрапейскага кафлярства. Чи не Випадковий, што першиявядомия нам екземпляри знойдзени у князскiх харомах Полацк. Калiюразглядаць евалюцию развiцця кафлi то ми бачим, што у АСНОВА стаiць простагаршковая кафля. З годинах змянялася техналогiя будавання, змянялiсяеканамiчния ўмовы i патреби людзей, а разам з iмi змянялася i форма кафлi.iснуюць таксамо пiсьмовия кринiци, якiя сведчаць, што ў пабудове Лiдскагазамку Широке выкарыстоўвалася гаршковая?? афля. З яе вираблялi глiнабiтнияпечи, невисокiя скляненiстия збудаваннi з асобнимi ўмараванымi ў iх цілагаршковимi кафлямi. Паступова верхня частка кафлi (вусце), што нагадваезвичайни коло, пачинае набиваць розния форми: чатирохпялесткавай, значнаРадзівілла трохпялесткавай разеткi, потим квадрата, якi години, у 15-пачатку 16ст. , Закрываўся дэкаратыўнай, зробленай з глiни праразной рашоткай.
Кавалкi такiх кафляў знойдзени ў Полацк. Пераход та кафлi з квадратнимвусцем, якi адбыўся ў 15 ст. , Дазволiў рабiць кафляния печи складанайканструкциi, значна павялiчиць iх цеплааддачу за кошт павелiчення цеплавойпаверхнi печи. У канцы 15-16 ст. для аздаблення сталовага посуд пачинаюцьуживаць зяленую палiву, якая адначасова выкарыстоўваецца i для пакриццяплiнфи, што робiць яе елементів ва ўпрыгожаннi iнтер'еру жилога дому.

У гети час у самих вялiкiх центрах кафлянай витворчасцi пачалi паступовапераходзiць та виробок каробкавай кафлi, якая несла на палею вонкавайпласцiне якi-небудзь малюнак. Зноў-такi першия каробкi знойдзени ў Полацк.
Гетия кафлi непалiвания, невялiкiх размераў, не маюць рамкi на краях. Алетрэба адзначиць, што працес замяшчення гаршковай кафлi на каробкавуюадбываўся вельмi павольна. У сяредзiне 15 ст. часта будавалiсякамбiнавальния печи, нiжнi паверх якiх складаўся з гаршковай кафлi, аверхнi-з каробкавай. Розвал такий печи знойдзени ў Мазирскiм Замку.
Гаршковая кафля 15 ст. рабiлася на ганчарним коле, добра абпальвалася, крейдироўнае донця i устойлiвия прапорциi. Форма вусця виглядалачатирохпалоскавай разеткай. У епоху адрадження ганчари пакриваюцькаробкавую кафлю палiвай. Така кафля каристаецца вялiкiм попитам сяродгарадскога насельнiцтва. Кафляри наладжваюць сувязi з разьбярамi,заказваюць у iх драўляныя з малюнкам форми. Кафляная печ дасягае значнихпамераў i складваецца з різни вiдаў кафлi.

З'яўляецца сюжетная кафля - гета винiк творчих «вандровак» беларускiхкафляроў у Iталiя, Німеччина i Чехiю. У 16 ст. з'яўляецца «партретная» кафляз виявамi мужчини (партрет Васiля Цяпiнскага).

Криху пазней ў 16 ст. з'явiўся нові, вельмi характерни для беларускай кафлiмалюнак. Не було такога населеннага пункту ў нашим краi, дзе б не ўжывалiкафлю з геаматричним альбо раслiнним арнамент. Широке таксамо ўжываласягеральдичная кафля з виявамi звяроў, мiфалагiчних iстоти. Акрам кафлi мибачим гети штришок на Кавані дзвярах Мiрскага замку, Сафiйскага Сабору.

Нови штуршок у выпрацоўцы кафлi дало мураванае будаўнiцтва ў стилi бароко,якое пашираецца ў гарадах Беларусi. У гети час яно дасягае палею вишинi.
Кафляния печи сталi важливих елементів iнтер'ера. Яни мелiскладанапрафiляваную барочну форму, якая будавалася з різни вiдаў кафлi.
Асаблiва багатимi i разнастайнимi билi арнаментальния мативи. Для ранньогоБарока характерна кафля з адбiткамi дат (Магiлеў, Мiнск) i виявамiчалавечага тварь. Та нас дайшлi малюнкi праектаў печаў 17 ст. з кафлi,аздобленай раслiнним арнамент. Два такi малюнкi знойдзени ў замку
Радзiвiлаў. У другий палового 17 ст. у беларускiм кафлярстве адбиваюццапэўныя Редагувати. Знiкае рамка ў вузкай палосачнай кафлi. Більше простайстановiцца канструкция самої печи. Яна становiцца прамавугольнай. Адметнаяриса позняй барочнай кафлi-наяўнасць васьмiвугольнай або авальнай рамкi наяе вонкавай пласцiне. У час руска-польскай вайн (1654-1667 рр..), Калiю натериториi Беларусi разгарнулiся галоўныя ваенния дзеяннi, попит на кафлючасова знiкае, i многiя Беларускi кафляри перабралiся ў Расiю. Шматпомнiкаў було разбурана. Але нягледзячи на перабудови i на вялiкiяразбуреннi, кафлярства ўсе роўна застало адной з найцiкавейшихраспаўсюджаных галiн творчасцi беларускiх майстроў.

IV. Будаўнiчая арцель.

Разглядаючи шэдэўры мураванай архiтектури, мiжволi ўзнiкае питанне: «А якпрактична iшла будоўля? Хто абпальваў цеглу, рабiў вапно, цягаў i ўкладваўроўнымi радамi вялiзния камянi? Колькi людзей удзельнiчала i хто iмiкiраваў? »Каб Відповісти на ўсе гетия питаннi, трэба звярнуцца да гiсториiбудаўнiчай справи i будаўнiчай технiкi. На працягу амаль усяго сяреднявеччаасноўная колькасць мураваних i драўляных збудаванняў на Беларусiўзводзiлася мясцовимi рамеснiкамi, што ўваходзiлi ў склад будаўнiчыхарцеляў. На териториi Беларусi мясцовия самастойния будаўнiчыя арцелiвядоми з 12 ст. iснавалi яни i пазней, у першай палового 20 ст. Звичайнаарцель складалася з некалькiх дзесяткаў високаквалiфiкаваних муляроў iнекалькiх цесляроў, якiя падчас будаўнiцтва падмуркаў i дахаў рабiлiриштаваннi, будаўнiчыя прилади, вокни i дзвери, а таксамо майстроў павиробок цегли i нарыхтоўцы вапно. Майстра-цагельнiкi мецiлi сваю прадукциюспецияльнимi знакамi, меткамi або клеймамi. У 12 ст. iснавалi князская iМанастирського арцелi. iмi кiравалi вопитния майстри, якiя билi iпраектантамi, i выканаўцамi адначасова. На териториi Беларусi ў гети часпрацавала некалькi будаўнiчых арцеляў. Полацк зямля крейди дзве самастойнияарцелi-Полацк i Вiцебск. Полацк заснавалi кiеўскiя майстри, якiязбудавалi вялiкi Сабор Бельчицкага монастир. Зараз у Полацк вядома 10архiтектурних помнiкаў, створаних полацкай арцеллю. Вiцебскiя майстриўзвялi Благавешчанскую царкву i асноўны аб'ем царкви ў Навагрудку. У канцы
12 ст. манументальнае будаўнiцтва ў Полацк ў сувязi з еканамiчнимiабставiнамi спинiлася. Полацкiя дойлiди заснавалi архiтектурную школу ў
Смаленску.

З чаго ж пачиналася будаўнiцтва? Спачатку вибiралi Месце для пабудови. Дляхрамаў звичайна падбiралi пагоркi, адкуль яго було б добра вiдаць здалеку,ужо на падиходзе догорада. Пачиналi будаўнiцтва ў дзень, присвечани Таму святому, чие iмяпавiнен быў атримаць будучи храм. На будаўнiчай пляцоўцы, недалекий пекло Месцебудоўлi, за рік-два такяе пачатку, рабалi яму, у якой гасiлi вапно. Такi ями знойдзени прырозкопках у Мiнску. Калiю вапна була гатовий, з дапамогай шнура i мернагасажні визначалi на зямлi план iпачиналi Капацо ями пад падмуркi. Капалi зямля драўлянымi рыдлеўкамi, краiякiх билi акавани жалезам. Пакуль iшлi зямельния роботи, на вазах падвозiлiкамянi для падмуркаў, абпаленую цеглу, якую складалi штабялямi. Недалеко пеклоцеглиляжалi шлiфавания камянi для аздоби фасадаў храму. Пасля ТАГО, як билiвикапани Рави дляпадмуркаў, пачиналi будаваць. Цiкава, што пры пабудове Полацкай Сафii (11ст. ) Насцiли рыштаванняў клалiся на круглих жердках, а пачинаючи з 12 ст.толькi на прамавугольнихбрусах. Калiю звярнуцца да малюнка, то можна ўбачыць i техналогiю будаванняi материяли, а таксамо часткова прилади працю. Я лiчу, што трэба таксамоадзначиць, што будаўнiцтва вялося толькi ў чіпляючи перияд року. Храмузводзiлi прикладна за два-Три гади. На зiму незакончания сцени пакривалiтоўстым шаром вапнавай рамчини i пакiдалi та Вясна.
Побачив, як ми бачим, рамеснiкi абчесваюць кавалкi колатага кам'яна,вираблялi з iх блокi для пабудови сцен. Пачинаючи з іншого палового 13 ст. на
Беларусi Акрам культавих i грамадзянскiх будынкаў, як я ўжо гаварыў, зкаменю i цегли ўзводзяцца абарончия збудаваннi - магутния замкi i вежи.
Пераход ла Новай будаўнiчай технiкi выклiкаў патребу ў прафесiйнихдойлiдах, якiх няредка запрашалi з iнших краеў. У 16 ст. територия Беларусiўвайшла ў склад ВКЛ. З гетих часоў так канц 13 ст. будаўнiчая технiка
Беларусi i Лiтви знаходзiцца ў вельмi цесним кантакце i принципова адзiная,бо арцелi вандравалi па ўсей країну без усялякiх абмежаванняў. У 14-17 ст.колькасць членаў будаўнiчых арцеляў павялiчилася. Наприклад: "у 1497 набудаўнiцтве Вострай Брами ў Вiльнi пад кiраўнiцтвам майстра працавала 16майстроў-муляроў, 96 рамеснiкаў-памочнiкаў, 48 цесляроў, 300-400 дапаможнихработнiкаў. . . "Цяжкiя будаўнiчыя роботи па старадаўняй звичци праходзiлiпад музику. У гети час майстри, якiя вираблялi цеглу, а потим i плiткi дляпадлогi, вийшлi са складу будаўнiчых арцеляў, працавалi самастойна iпрадавалi сваю прадукцию непасредна заказчику. Акрам вандроўных будаўнiчыхарцеляў ствараюцца цехi муляроў. Першия цехi вядоми з сяредзiни 16 ст. .
Цехавия рамеснiкi падзялялiся на майстроў, чаляднiкаў i вучняў. Термiннавучання рамяству ў цесляроў працягваўся Чатир гади.

V. Технiка кладкi старажитних дойлiдаў.

Узровень развiцця будаўнiчай технiкi адлюстроўвае, як вядома, технiкакладкi, якая з'яўляецца своеасаблiвай вiзiтнай карткай старажитнихдойлiдаў. Са зменамi ў палiтичним плані країну, з еканамiчним станам яегаспадаркi, як ми ўжо адзначилi, вiдазмяняецца форма будаўнiцтва, а пеклогетага змяняецца технiка кладкi. Навогул технiка кладкi залежиць пекло форми iпамераў цегли i каменю, а так сама пекло рамчини, якую выкарыстоўваюць прыбудаўнiцтве. На Беларусi, як лiчаць археолагi, iснуе Три вiдакладкi: змешаная (кладка з цегли i каменя), цагляная i кам'яна (з валуноўi кам'яних квадратаў). Перша манументальни помнiк - Полацк Сафiя,пабудавани технiкай змешанай кладкi. Гета кладка складаецца з шерагувалуноў, якiя раздзяляюцца плiнфай, памери якой вельмi блiзкi да квадрата.
На гета технiци кладкi iснавала Полацк школа архiтектури. А інша, якми ўжо гаварилi, гродзенская архiтектурная школа распрацавала палюасабiстуютехнiку кладкi. Даследчикi називаюць яе декаратиунайроўнапластовай кладкай. Чаму? Бо асноўная сцяна ўзвадзiлася з плiнфи,Акрам плiнфи ў кладку ўваходзiлi рознакаляровия каменнi, кафлi, з якiхвикладалi розния ўзоры. Гета техналогiяй кладкi пабудавана Барисаглебскаяцарква. У другий палового 13 ст. у архiтектури Беларусi адбиваецца Каренпералом. Плiнфу змяняе вялiкая цегла, якая нясе новыя типи кладак. Так, зінший палового 13 ст. выкарыстоўваецца балтыйская кладка, для якойхарактерна чаргаванне дзвух лажкоў i аднаго стусана. Технiкай такий кладкiпабудавана Біла Вежа.

В іншої палового 14 ст. балтыйскую кладку змянiла кладка, у якой у шкірнимраду ў перамешку з стусаном пакладзени лажок. Гетая кладка травні шераг привiлейне рад балтийскай, на што ўказваюць многiя даследчикi. Яна не патрабавалапекло цегли аднолькавих памераў i була даволi нескладаная па палею працю.
Гатичная кладка характерна для беларускiх помнiкаў інший палового 14 ст. --сяредзiни 16 ст. . Яна визначалася тим, што чаргаванне лажкоў i тычкоў НЕзаўседы ўжываецца дакладна. Прикладам гета технiкi кладкi з'яўляеццаiшкольдскi касцел. А з іншого палового 16 ст. побач з гатичнай кладкайпачинае ўжывацца нова, у якой рад тычкоў чаргуецца з радам лажкоў; гетаякладка була легкай, чим гатичная, i Широке выкарыстоўвалася пры будаўнiцтвебудынкаў. У лiтаратури яна атримала назву ренесанская. У 17 ст. убеларускiм дойлiдстве ўжывалася галандская кладка, для якой було характерначаргаванне радоў з адних тычкоў з радамi з адних лажкоў. Технiкай такийкладкi була пабудавана Синкавецкая царква i Мураванка. Трэба адзначиць, штоправiльни малюнак кладкi 17 ст. , Асабiста гета датичицца крижовай iгаландскай кладкi, бада нiколi НЕ выконваўся, бо фасади будынкаў пакривалiтынкоўкай. Гета привяло та вирадження роўнапластовай кладкi, у якой нiякiхзмен у чаргаваннi лажкоў i тычкоў не було. Виконвалася яна з тонкай цегли
(4. 5-5. 5 см). Помнiкi Новай магiлеўскай архiтектурнай школи адраджаюцьроўнапластовую кладку. Трэба таксамо адзначиць, што «. . . развiццебудаўнiцтва на Беларусi супадае з развiццем будаўнiцтва ў Лiтве, Таму штоагульнасцю культурнага i еканамiчнага жицця беларусаў i лiтоўцаў назiраеццана працягу некалькiх стагоддзяў. Сама велика поўныя сведкi аб гетим у свiхроботах па гiсториi будаўнiцтва i будаўнiчых матэрыялаў Лiтви приводзiць В.
Левандаўскас. »

Заключенне

Я раскрыў асаблiвасцi будавання на териториi Беларусi з 9 па 17 ст. Яразглядзеў евалюцию будаўнiчых матэрыялаў i техналогiю iх вираблення.
Здаецца, я зрабiў агляд старажитнай цагельнi i технiку кладкi старажитнихдойлiдаў, расказаў гiсторию кафлянай печи, а разам з тим i асвяцiў етапистанаўлення білоруського кафлярства, а таксамо зрабiў агляд будаўнiчыхарцеляў i закрануў iх дзейнасць. Я жадаю скончиць маю роботу, словамi
Уладзiмiра Караткевiча:

«. . . Немає такої сiли, каб придатна апець рукi тия, што ствараюць шкло,чароўную керамiки i кафлi, непаўторную старадаўнюю скульптуру. iдойлiдства: вяселку Каложи, пабудаваную са святла Кам'янецька вежу суровиякамянi замкаў-i адметную типова беларуску готику (Мiр i Заслаўль). iбароко, пишнае, як лотас. i класiцизм. i непаўторнае драўлянае дойлiцтва,роўнага якому цяжка знайсцi. Тойо, калiю звичайная мужицкая сякерапаспрачацца з разцом Фiдзiя. . . Немає такої сiли, каб забаранiць любiць.
Пранiкнiцеся любоўю да маей роднай Беларусi, людзi Велiчна i горда яна ТАГОварта. . . »

літаратура:

1. Дойлiдства на Беларусi. (А. М. Марцiшенка, Л. І. Клiн)

2. Культура Беларусi. (П. Д. Луцiнец, А. А. Пшанюк)

3. Станаўленне білоруського кафлярства. (П. Н. Адаменко)