Беларускi дзяржаўны техналагiчни унiверсiтет

на тема

«Беларускi фальклор - скарбнiца етнiчнай культури беларусаў»

Студент 1-ага курсу, факультета ХТ i Т, палiграфiчнае абсталяванне i сродкi апрацоукi iфармациi,

Левiн Дзмiтрий Уладзiслававiч.

Мiнск. 1999 р

змести.

Уступ

2. Беларускi казкi

2.1 Казкі пра живел

2.2 Чарадзейния казкі

2.3 Сацияльна - битавия казкi

3. Анекдоти

4. Легенди

5. Примхліци

6. Паданнi

7. Биваліци

8. Загадкi

Уступ

Казка

На календарі вечнасці - канец XX стагоддзя, епоха навукова - технічнай ревалюциі, епоха біенікі і електронікі ... Узброени ведамі чалавекужо абганяе сення найсміливішу казачную фантазію, саминяўрымслівыя Мари. Фантазію козак абганяе, а сама казка, як нідзіўна, не Старе, у нябит НЕ адиходзіць. Можна Надав сказаць --наадварот, у апошні час попит на гети від вуснапаетичнай народнайтворчасці прикметна ўзрос і працягвае павишицца. Гета датичиць,зразумела, і білоруського казачнага епасу, беларускай казкі.

Живая цікавасць, якую виклікае беларуская народна казка ўсучаснага читача, не Випадковий: яна абумоўлена, несумненна, яевисокімі ідейна - мастацкімі якасцямі і непаўторнай нациянальнайсвоеасоблівасцю. Глибока народна мудрасць, висока паетичнасцьвобразаў, нязломная і світла віра ў чалавека, у яго сіли імагчимасці, маральну цнатлівасць і чисціня, непараўнаны,непераймальни гумар і гостро сатира, прастата і даступнасцьзмести, займальнасць апавядання і, нарешце, сапраўднае моўнаечарадзейства, - вось некатория з гетих вартасцей, якія заўседыприваблівалі і привабліваюць да беларускай казкі ўдзячных чытачоў і слухачоў.

Усе Беларускія казкі класіфікуюцца звичайна па трох асноўныхРозділи: казкі пра живел, чарадзейния казкі і сацияльна - битавия.
Казкі пра живел лічацца сама велика старажитнимі па паходжанні,змястоўнай сутнасцю палею яни ўзыходзяць яшчэ да такіх ранніх форм першабитнага светапогляду, як анімізм (адушаўленне) і антрапамарфізм
(ачалавечванне). Трэба бачиць у іх таксамо і далекія водгукітатемізму - адной з самих старажитних релігій чалавецтва, сутнасцьякой складала віра ў татема - Мінську для данага роду і якой -небудзь живели ці расліни продки.

Чарадзейния казкі па сваім паходжанні таксамо належаць дасама велика старажитних. Галоўнае ў іх змести - гета Мари іспадзяванні людзей на лепшае жицце ў будучи, іх імкненні пакарацьсабе сіли природи і перамагчи сацияльнае зло, а таксамо іхбарацьба з чужаземнимі ворагамі - заваеўнікамі. Гети зместираскриваецца своеасабліва - у вобразах і карцінах фантастичних,звишнатуральних, цудадзейних.

Сярод навелістичних сацияльна - битавих козак найбільшукаштоўнасць у беларускім фальклори маюць, несумненна, казкіантипанскія і антыцаркоўныя, пазначания вострай сацияльнайнакіраванасцю. Колькасць і тих і другіх Вельмі значна. Причинугетага трэба бачиць у тим, што Беларускі селянін цярпеў НЕ толькі жорсткі сацияльни стрибне, увасоблени ў вобразе пана - пригонніка,але таксамо цярпеў і жахліви ўціск нациянальни і релігійни.
Адмоўны персанаж баларускіх антипригонніцкіх козак - амаль заўседы --пан-чужаземец, які не толькі лупіў Три скрури з мужыка, але яшчэі таптаўся па ягонай души, насміхаўся з яго мовы і звычаяў,бесперапинна абражаў яго нациянальную годнасць.

Гетак жа бязлітасна, як з Панамі, абиходзіцца геройбілоруських козак і са «святимі айцамі» ўсіх масцей: папамі,ксяндзамі, дзякамі. Прадметам сатиричнага адлюстравання ўантиклерикальних казках часцей за ўсе з'яўляюцца Організації типовияРиси духоўнікаў, як ханжанства і кривадушнасць, прагавітасць інахабства, паразітизм і амаральнасць.

Значну частку білоруського казачнага епасу складаюць твори, уякіх висмейваюцца і ганьбуюцца розния загал ў чалавечим характари
- Організації, скажімо, як непачцівия адносіни да бацькоў, нетактоўнасць,зайздрасць, нудота, імкненне паживіцца за чужи кошт і многіяіншия. Гетия твори, адлюстроўваючы етичния погляд народу, ягомаральния принципи, яго розуміння дабра і зла, називаюць усе речисваімі іменамі, недвухсэнсоўна і ясна, не прибегаючи та Алегорія,НЕ каристаючися намекамі. Многія з іх з'яўляюцца ўзорамі сатиричнай і гумаристичнай творчасці народу.

Ліс різни жанраў білоруського казачнага епасу склаўсянеаднолькава. Сярод сучасних запісаў козак пра живел і чарадзейнихнових, не вядомих раней сюжетаў, амаль НЕ сустракаюцца. Упараўнанні з гетимі казкамі, живия традициі якіх відавочназатухаюць, пэўнай жиццястойкасцю і жиццяздольнасцю вилучаюцца казкісацияльна - битавога змести і реалістичнага характару. Характерниязмен назіраюцца ў змесце і паетици тэкстаў, якія битуюць:прикметнае парушенне і разбуренне кананічнай форми, адаптация фабули ў адпаведнасці з сучаснимі ідейна - естетичнимі патрабаваннямі,адчувальния, з аднаго боку, страти ў апісальнасці, у малыўнічасці,у казачнай абраднасці і, з другога боку, узмацненне притчавасці,приспешванне цікавасці і скараченне шляху да закладзенага ў творымаральну - філасофскага сенсу, жиццевага ўрока, павучання. Тлумачиццагета НЕ толькі сучаснимі ўмовамі битавання козак, але іпсіхалогіяй сенняшняга спажыўца фальклору.

За доўгія стагоддзі свойого існавання народна казка ўвабралаў сябе пачуцці і думкі многіх пакаленняў, абагульніла сацияльни імастацкі вопит тисяч і мільенаў людзей, і Таму набила Організаціїідейна - мастацкія вартасці, таку глибіню змести і дасканаласцьпаетичнай форми, што і сення можа служиць адним з Магутнисродкаў маральнага, сацияльнага і естетичнага вихавання моладзі.

Анекдот

Адносіни та анекдоту ў сучаснай айчиннай фалькларистици можнахарактаризаваць як досиць супяречлівия. На думку адних даследчыкаўнароднай творчасці, анекдоти - гета тия ж сами сацияльна - битавияказкі, толькі значна меншага, невялікага аб'ему; принциповихадрозненняў пекло названага жанру козак у іх Немає. Есць, аднака, іінши пункт гледжання, паводле якога анекдот, пры ўсей ягонесумненнай блізкасці та сацияльна - битавой казкі, з'яўляеццаасобним жанрами народнай вусна - апавядальнай творчасці. Більше ТАГО --жанрами незвичайна актыўным і жиццяздольним у Наші дні, чаго Нельга сказаць ні пра казкі, ні пра легенди і примхліци, ні прападанні і биваліци.

У чим жа трэба бачиць жанравую адметнасць анекдоту ўпараўнанні з казкамі? Па-першае, анекдот - твор Цалко сатиричнайабо гумаристичнай природи, твор абавязкова, папросту кажучи, смішні.
Па-інше, анекдот визначаецца гранічнай сцісласцю мастацкай форми;у адрозненне ад казкі, ен абавязкова аднаепізодни, не відаєразгорнутай експазіциі, диялог яго Вельмі НЕ многаслоўны, дзеяннезавязваецца, развіваецца і даходзіць да кульмінациі імгненна. Па -трецяе, гета - естетични «ефект нечаканасці» ў канцоўцы твора:анекдот абавязкова заканчваецца неспадзяванай сатиричнай абогумаристичнай развязкай, у якой сканденсавана ўся ударная сілакамічнага, увесь сміх.

У АСНОВА многіх анекдотаў пакладзени, трэба думаць, сапраўдныя недаречния, смішні випадкі і здаренні, якія мелі Месце ў жицці.
Але ў большасці палею яни, несумненна, - плід фантазіі народу, ягоживога, дасціпнага розуму.

Легенди

З усіх жанраў гетак званай неказачнай фальклорнай прози найбліжейда козак, дакладней - так чарадзейних козак, стаяць легенди.
Легенда, як народнае мастацкае апавяданне визначаецца, па-першае,своеасоблівим спалученнем реальнага і фантастичнага, звичайнага ідзівоснага, па-інше, пачаткова-зиходнай устаноўкай на витлумаченнеі, па-трецяе, виразна павучальним характарам. У легендах шматфантастичнага - непараўна більш, чим у блізкіх да іх духам даўніныгістаричних падання аб далекім мінулим. Принциповая розніца міжІМІ ў тим, што падання реальни жыццевы факт упригожвае, аздабляевидумкай, у тим ліку - фантастичнай, а легенда імкнецца видуманае,створанае фантазіяй видаць за сапраўднае, за реальнае. Апрача ТАГО, дзівосния з'явилася і падзеі ў легендах витлумачваюцца - чаго миніколі НЕ бачим у казках.

Легенда прийшла ў наш фальклор і зайняла ў ім свае адметнае Месце ў годинник ўсталявання на землях усходніх слов'ян хрисціянства.
Прийшла на змен більш старажитнай за яе язичніцкай примхліци,якую, аднака, не вицесніла, а Пача жиць і развівацца побач,многае ўзяўшы пекло палею папяредніци і яшчэ больш - пекло самої живойречаіснасці Новай епохі.

У АСНОВА легендарнага сюжета евичайна кладзецца якісці ЦУД,неверагоднае здаренне, з удзелам і людзей і істот звишнатуральних,з умяшаннем сіл цудадзейних.

Пра што складаліся легенди? Пра стваренне світла, прапаходжанне живел, птушак і насякомих, пра святих і Бога, прапекла і рай, пра віну і пакаранне за яе, пра дабрачиннасць іўзнагароджанне за яе, пра чалавечую долю і смерць - і пра многаеіншае.

Примхліца

Примхліца (ад слова - примха) - гета невялічкае вуснае апавяданне абнейкім незвичайним, цудадзейним і, як правіла, «страшним» здаренні,удзельнікам ці сведкам якога нібита быў сам апавядальнік або добра знаємо ці Надав блізкі яму чалавек. Якія ж гета Організації страшния,цудадзейния здаренні? Ну, скажімо, сустреча з нячисцікам, звовкулакам, з дамавіком, са змяіним царом, з русалкаю і з іншиміпадобнимі істотамі - прадстаўнікамі гетак званай ніжейшай народнайдеманалогіі.

Витокі гетага цікавага, самабитнага жанру апавядальнайвуснапаетичнай творчасці тояцца ў глибокай даўнасці, у пэўныхасаблівасцях старажитнага светапогляду, у дахрисціянскіх язичніцкіхуяўленнях. Асновай для яго ўзнікнення і далейшага развіццяпаслужила віра чалавека ў існаванне надприродних сіл, у магчимасцьрізни чарадзейна-магічних пераўтварэнняў, дзівосних праяў і цудаў.

Галоўная визначальная риса примхліц у тим, што усе яни, безвиняткку, звязана з такою з'явай светапогляднага парадку, якпримхлівасць.

падання

падання, будучи таксамо, як казка ці легенда, вусним мастацкімапавяданнем, ад гетих папяредніх істотна адрозніваецца тим, штозмести сваім звязана з якой-небудзь канкретнай падзеяй гістаричнага жицця-бицця народу і примацавана да пэўнай мясцовасці. Часцей заўсе яно (падання) виростає з нейкай падзеі мясцовай гісториі.
Устаноўка на гістаризм - сама велика характерная риса падання. Адсюль і грамадская функция паданняў перш за ўсе - пазнавальна-інфармацийная.

Істотнай прикметай многіх паданняў з'яляецца іх растлумачальнихарактар - імкненне Даць адказ на питанні: адкуль што ўзялося, якўзнікла і гетак називаецца. Витлумачиць, наприклад, паходжанне іназва пэўных населених пунктів, рек і речак, Азер і криніц,курганоў, лісі, палять, балота і інш. У беларускім фальклорибольшасць паданняў менавіта такога змести. Астатнія - іх меншасць --звязана з лісами і жиццем пэўнай асоби, канкретнага чалавека, нечим видатнага і цікавага.

Што да асаблівасцей мастацкай форми падання, то Яна невизначаецца тієї традицийнай кананічнасцю, устойлівасцю кампазіцийна --структурних элементаў, што ўласціва казка. Сюжет у ім, якправіла, аднаепізодни, годиннику і зусім Немає виразна акресленагасюжету, Немає і такіх характерних для казачнай прози кампанентаў,як загальні Месце, пастаянния форми, диялог, зачин, канцоўка.

Биваліца

Биваліца - вуснае мастацкае апавяданне пра жицце і надзеі НЕтак далекага мінулага, расказанае адметнай, «складнай», ритмізаванайі збольшага рифмаванай мова.

тема, змести, характарам адносін да речаіснасці биваліциблізкія та битавих козак. З казкамі іх збліжае тое, што у іх,таксамо, як і у казках, шмат видумкі. Але вигадка сама велика така, што НЕ виходзіць за рамкі реальнага магчимага. У адрозненні адкозак биваліца НЕ каристаецца традицийнимі приемамі казачнайпаетикі.

Галоўнае, што визначае ўласнае жанравае аблічча биваліци, штоаб'ядноўвае досиць разнародния і ў тематичних і ў мастацкіхадносінах твори, - гета іх складная, блізкая да вершаванай, мова.

У живой практици народу, у яго штодзеннай моўнай практицисустракаецца безліч вобразних, афаристичних, крилатих выразаў, якіяабо виказваюць Нейко закончаную, самастойную і павучальную думку,або трапних параўнаннем ці ўдалым натяків характаризуюць пэўнуюз'яву, рису чалавека, узаемаадносіни паміж людзьмі, або простаўпрыгожваюць гутарку дасціпним каламбурами, нечаканай ігрой слоў, таМесце падкінутай складнай жартаўлівай заўвагай, парадай, пажаданнем.
У першому випадку ми травнем справу з приказкамі, у другім - зпрымаўкамі, у трецім - з пригаворкамі. Што датичиць приказак, томожна привесці Організації: «Адна пчала многа меду не наносіць», або
«Дзе Немає роботи, там Немає ахвоти» і «Ідзеш на чужу старання --пільнуйся, каб не було Сараму ». Вельмі цікавия есць і прымаўкі:
«Пражыў століття - ні сабака, ні чалавек», «Што яму закони, калі суддзі знаємо», «Чиста ходзіць, Дик ні чиста живе» і Г.Д.

Усе гетия трапния, крилатия висловив з даўніх часоў каристаліся і каристаюцца ў народзе вялікай любоўю.

Не трэба забиваць і пра Організації речи, як народния прикмети, і таксамо праклени.

Загадкi

Нельга НЕ сказаць некалькі слоў і аб загадки. Гета НЕ будзенавінай, калі я скажу, што гети жанр народна - паетичнай творчасцізараз зусім загіне. Па-першае, Вельмі многія стария, традицийниязагадкі практична ўжо НЕ могуць існаваць і паширацца сяродсучаснай дзятви і моладзі па той причине, што з народного побитуканчаткова зніклі з'явилася і прадмети, якія ляглі ў АСНОВА іхметафаричних вобразоў. Ніякай кемлівасці і здольнасці вобразнамисліць НЕ Хопіць, каб разгадаць, наприклад, загадку пра цеп, якім малацілі збожжа, будь ти ніколі гетага цепа НЕ бачыў. Па-друге,загадкі ў народзе амаль перасталі складацца.

Казкі, легенди, анекдоти, примхліци, паданні, биваліци,мудраслоўі, народния прикмети, загадкі - ўсе гета і есць тафальклорная спадчина, якая з'яўляецца криніцай беларускай культурина працягу ўжо многіх стагоддзяў.

літаратура:
1. «Народния казкі-байкі, апавяданні і мудраслоўі» пад редакцияй
Н. С. Гілевіча
2. «Древа Кахане», складальнік А. І.. Гурскі

Hacker Corporation ™

HP DeskJet 690C (Times New Roman/12/Ж)

All rights are reserved.