Білет № 1 Вопрос № 1.
Аповесць Васiля Бикава "Знак Бяди", яе iдейни змести. Вобрази Петрак i
Сцепанiди.
У аповесцi "Знак Бяди", за якую у 1986 р. В. Бикаву була присуджана
Ленiнская премiя, Вайна паказана праз успримацце яе мiрним жихаром.
Пачинаецца аповесць апiсаннем спаленага хутара, якi як би папяреджваелюдзей аб хуткай бядзе. Галоуния героi Сцепанiда i Пятрок Багацькi.
Дзеянне адбиваецца у першия місяці Вайн, хаця Немає старонак уаповесцi адведзена перадваеннаму жиццю. Праз успамiни галоуних герояу
В. Бика паказвае перияд масавай калективiзациi на Лепельшчине,складала 1937 Сцепанiда - колишня парабчанка у пана Адольфа
Якiмоускага - зауседи верила у справядлiвасць i перамогу дабра, булапераканана, што на чужим няшчасцi свае НЕ пабудуеш. Таму яна рашучавиступiла супраць раскулачвання сваiх аднавяскоуцау, збiрала подпiси уабарону старшинi Лявон (адправiла Надав Петрак у Мiнск та
Чарвякова). Чи не Магла змiрицца Сцепанiда i з новимi парадкамiгiтлерауцау, змагалася з iмi, як Магла: схвалює газу, пазбавiуши тимнемцау святла; схвалює у лісі парсючка, каб той не Дастана ворагам;укiнула у глибокi калодзеж вiнтоуку.
Пятрок жа, наадварот, стараецца пристасавацца та умоу акупациi,улагоджвае палiцейскiх самагонкай, паслухмянасцю дагаджае фашистам.
"цiхае виживанне" (не здраднiцтва) аго закінчився ариштам i турма за
"ашуканства" i "аскарбленне фюрера". Вобразам Петрак Бика сцвярджау,што у години цяжкiхвипрабаванняу спроби лавiраваць сваiмi i чужимi,хавацца за спiни iнших заканчваюцца трагiчна.
Пасли аришту Петрак Сцепанiда, застаушися на хутари адна, вирашаезмагацца з ворагам більш дзейсна. Страх i боязнь яе прапалi, i С.вирашае знiшчиць міст. Здаецца, задуманнае нею вось-вось здейснiцца:знойдзена бомба ( "куплена за парсюка у Кармiли"), нагледжана Месце падмастей для яе уладкавання ... Але фашисцкiя паслугачи ариштавалi К. iвийшлi на слід С. Апошняе, што яна Магла зрабiць, - гета перахавацьбомбу у iнша Месце. А калiю Вечар палiцаi пачалi ламiцца у хату,падпалiла будинок знутри. Задихаючися пекло диму i полум'я, С. усе ж падумала:
"Можа, i добра, што з бомбай яенiхто НЕ бачиу. Добрим людзям i НЕтрэба, а гетия хай не шалеюць. Хай думаюць - дзе? I не спяць нi удзень, нi уначи - баяцца да скону ".
У вобразе С. Бика увасобiу лепшия Риси беларускай жанчини:працавiтасць, сумленнасць, душеунасць, сiлу i нязломнасць чалавечагадуху, високу чалавечаю годнасць, гатоунасць та самаахвяравання. Булаж у С. магчимасць жиць, перачакаць Вайн. Але не було магчимасцiвижиць, застацца чалавекам са сваiмi принципамi. I менавiта гетияпринципи знайшлi свае уяуленне у апошнiм учинку С.
Бiлет 1.Вопрос 2.
Тематика i асноуния вобрази творчасцi Ф. Багушевiча. Паказ сациальнага становiшча білоруського сялянства.
Асноунае Месце у творчасцi Б. займав жицце бел. сялянства. Селянiн, працавiти i руплiви земляроб, живе у холадзе i галечи. З яго здзекваюцца, називаючи цемним i поганим. Працай жа яго каристаюцца iншия, не пакiдаючистваральнiку материяльних сродкау самого неабходнага: мужыком пабудаванипригожия касцели i палац, сам жа ен "живе у мокрай ямі", сялянскiмi рукамiузведзени чигункi, дарогi i масть, а сам ен не мае грошау Надав на бiлет.
Така думка падкреслiваецца у верша "дурні мужык, як Варона" i "Бог нероуна дзеле ".
Б., абараняючи мужыка, паказвае, як у яго прачинаецца пачуцце уласнайгоднасцi, расце пратест супраць несправядлiвасцi. Так, у вершы "Не цурайся"аутар парауноувае жицце селянiна i панiча: iх знешнi виглядає, адзенне,жилле, адукацию.
Селянiн НЕ толькi скардзiцца, але i патрабуе лепшага жицця, бо ен --стваральнiк усiх матер. каштоунасцей на зямлi.
Супраць здзекау i стрибне, несправядлiвасцi царскiх законау i парадкаувиступає селянiн i у вершы "У астрозе". За знiшченне межавога злупити селянiна садзяць у астрог, але здзекi i пабоi НЕ могуць зламаць волi iiмкнення героя та свабоду.
Iдея справядлiрасцi, роунасцi ва узаемаадносiнах памiж людзьмi виказваецца у вершы "Ахвяра". Лiрични герой верша звяртаецца да бабулi зпросьбай памалiцца за яго:
малi ж, бабулька та Бога,
Каб я панам нiколi НЕ биу:
не жадав би нiколi чужога,
Свае дзела як трэба рабiу.
Герой верша не хоча Биць панам, бо з панства у яго асациiруецца усе сатравні адмоунае у жиццi: амаральнасць, разбешчанасць, сквапнасць, прага та наживи. Усе жицце герой хоча Биць толькi мужыком, бо ен ва усiх адносiнах вишейши за пано, з'яуляецца чалавекам у самим широкiм i привабним сенсе гетега слова: живе палею працай, любiць сваю радзiму i так канц їй Адда, неквапiцца на чуже, паважае iншия народи, признае людзей за братоу, маліберальну чисти, не Гультай i НЕ злодзей, не здраднiк i НЕ п'янiца.
Селянiн з'яуляецца галоуним героєм i у сатиричним вершы "Гора". Пакутлiвае жицце працоунага чалавека, яго думкi i настроi Б. перадае у формі народнай песнi з пауторам-рефренам "Ой, гора ж травні!". Селянiн спрабуе пазбавiцца пекло гора: кiдае яго у речку, у полимяагонь, привязвае у лісі та пня,закопвае у вялiкi Роу, адвозiць у далеку Америку. Але гора не пакiдаемужыка. Мабиць, простаму чалавеку у несправядлiвим грамадстве пазбицца гора Нельга. Та такий думкi приходзiць Пает. Прауд, сам верше гучиць НЕпесiмiстична. Няшчасце селянiна - хутчей за усе пасмiханне з свойого гора,ад якога нiяк не можа пазбавiцца чалавек i якое у .......
Бiлет 2.Вопрос 1.
Кандрат Крапiва - байкапiсец.
Асаблiва праявiуся талент К.-сатирика у жанри байкi. Яго байкi - самабитная з'яба у бел. лiтаратури. Многiя з iх вираслi з народних приказак iпримавак, на прикладзе якiх аутар вучиуся виказваць свае думкi вобразна,сцiсла, запамiнальна.
Байкi К., "населения" мясцовимi живеламi i птушкамi (свiннямi, парсюкамi,сабакамi, совамi, зайцамi), бiчуюць адсталия людскiя звичаi, п'янство,пляткарства, асуджаюць бюракратау, раскрадальнiкау народних здабиткау,падхалiмау. Падзеi у байки не алегаричния, а канкретния. Яни з сялянскагажицця, з вясковага побиту. Вихадзец з вескi К. добра відав погляд iпсiхалогiю людзей.
У Байцим "Дипламавани баран" сатирик расказвае пра Барана, якi биунастолькi погані, што Надав НЕ пазнавау сваiх варот. Ганариуся ж Барансваiмтривалим лобом.
Каб лягчей було убачиць Барана i вилучиць з гурту, на шию яму привязалiмету, жартами назвауши яе "дипломам". Баран настолькi заганариуся гетим
"дипломам", што вирашиу паказаць сваю вучонасць не рад Кошкай. Добра ведаючитупасць Барана, Кішка растлумачила, што свій "диплом" ен заслужиу "неГоловата, а лобом ".
маральну-битавия праблема асвятляе пiсьменнiк у Байцим" Махальнiк
Iваноу ". Яна гнеуна викривае падхалiмства.Сюжет байкi даволi прості:ваенком, здаволени винiкамi стрілянину сваiх падначалених, вирашиупастраляць. Стpелiу 5 Разо - i нi адна куля не закранула мiшенi. Салдатж, якiя сачилi за стрілянину, далажилi, што усе кулi трапiлi у цель.
Западозриуши падман, ваенком пайшоу на хiтрасць: Пача страляць халастимiпатронамi. Але i пасля гетага махальнiк Iваноу далажиу, што "у центру самуусе 5 загналi зноу ". Шеф" пахвалiу "Iвамова, назвауши яго сапрауднимпадхалiмам. Висмеяучи аднаго падхалiма, К. паказвае, што у падхалiмствевiнавати НЕ толькi асобния людзi, але i грамадства у целим.
Падзеям мiжнароднга палiтичнга жицця присвечани байкi "Сава, Асел ди
Сонця "," Сука у збане "," Жаба у каляiне ", напiсания у сяредзiне 20-х рр.. Уiх з'едлiва висмейваюцца замежния ворагi i iх агресiуния номери, буржуазіяния нацияналiсти, паклепнiкi-асли, фашисцкiя сови, якiя спрабавалi хлусней,паклепамi i ваеннай сiлай знiшчиць новыя парадкi у краiни.
Байкi К., нациянальна-самабитния па характару, билi народжани надзеннимiпатребамi часу. Яни з'явiлiся дзейсним сродкам викрицця ТАГО, што перашкаджала рухацца наперад. Увабрауши у сябе невичерпния багаццi живой народнаймовы, народнай мудрасцi, яни i у наш час захавалi сваю дзейсную сiлу i моц.
Бiлет 2.Вопрос 2.
тема Радзiми, народу i яго будучинi у лiрици М. Багдановiча.
Нарадзiуся Б. у Мiнску 9 сніжно 1891 Так Здаров, што жиць на бел.землі М. давить толькi першия 5 гади. Пасля смерцi мацi ен биу аддзеленипекло гета зямлi тисячамi км.: жиу у Нiжнiм Ноугарадзе, Яраслаулi, Ялце.
Білорусь Пает уяуляу толькi па легендах, павер'ях i падання. Любо да яеб ла самим трапяткiм, самим Гарач пачуццем Б.. Рідний край здавайся ямудзiвоснай казкай, поунай незвичайних таямнiц. Але Б. добра відав, што украiну Азер i рек, гаруа i пакутуе працоуни народ. Таму так адчайна гучацьяго слова:
Краю мій рідні! Як викляти богам -
Столькi ти зносiш нядолi.
Хмари, балота ... Над збожжам убогiм
Вецер гуляє на волi.
Пает балюча бачиць бедния хати, убогiя палi, абяздолених людзей. Енразважае над лісами свойого народу i радзiми i бачиць причину усiх няшчасцяуi бід народних у сациальнай няроунасцi, драпежнiцкай палiтици стрибнутальнiкау. Так у вершы "Мяжи" ен гавориць аб "нязмерних вільних прасторах",падзелених на мяжи, перакапаних канавамi i равамi. Гетия мяжи створани зМета зрабiць людзей ворагамi, каб адни знемагалi пекло ситасцi, а другiйпамiралi з голаду.
Пает вериць у сваю радзiму i яе ліпших будучиню. Яна бачицца яму шчаслiвай, Світлана, радаснай:
Білорусь, твій народ дачакаецца
Залацiстага, яснага дня.
Паглядзi, як усход разгараецца,
Сколькi у хмарку зальотних агня ...
Віра у гiстарычную перспективу бел. нац.-викликав. руху i ліпших будучинюпрасякнути верше "Памiж пяскоу Егiпецкай зямлi", дзе аутар паказау сябевидатним майстрам Санет. У iм аутар парауноувае праросшае зерні з бел.народам, акi пригнечани, спiць, але i пад стрибне захавали сваю жызнястойкасць. Пает вериць, што духоуния сiли народу праб'юцца на Широкедарога, пераадолеюць на сваiм шляху усе перашкоди. Аутар сцвярджае iдеювечнасцi, неумiручасцi жицця.
Спяшаючися, прадчувая, што вельмi мала часу адмерана яму, каб нязгасназапалав яго паетични талент, Б. сеяу промнi живатворчага святла. I самияркi з iх, безумоуна, "Пагоня":
Толькi у серци тривожним пачую
За краiну радзiмую жах, -
Успомню Востров Браму святу
I ваякау на грізних канях.
Верша народжани затяжним i запаветним болем Паета за Білорусь. Воiни
"Пагонi" - змагари супраць нациянальнай здради, супраць ... 'я у народ.
Непера можния "конi" iмчацца з далекай мiнуушчини на дапамогу сенняшнямуБілорусі, каб змог адчуць ен сябе вялiкiм.
1. Народ у трилогii Якуба Коласа "На Ростань".
Білет № 3 Питання № 1
Новим крокам на шляху станаулення беларускай прози стала трилогiя
Я. Коласа "На Ростань". Гета першу буйні твор нациянальнай прози6 у якiмадлюстравана жицце білоруського народу i iнтелегенциi на пачатку ХХ ст.
Аутар праз маляунiция битавия сцени, народния легенди i веданнi,празпiсаннi народних абрадау i релегiйних свят стварае Широке карцiнународного жицця.
Галерея герояу трилогii даволi разнастайная. Тут чулая на чуже гора,спагадлiвая шкільна старожка баба Мар'я. I сяляне дзедо Мiколим, дзядзька
Марцiн, бязручка Цiмох Жига. I нязломни праудашукальнiк Аксен Каль, якiяшчэ НЕ зусiм добра відає шляхi барацьби i вериць у доброго Цара.
Стагоддзi усерднага пригнячення паклалi адбiтак на стан духоунагаразвiцця працоуних мас. Ствараецца уражанне, нiби сацияльна-гiстарычны iкультурні прагрес чалавецтва абиiнуу Цельшина. Каля кожнай хвти ляжаць кучибярвення, але нікому не прийдзiць у Головата пакласцi супраць палею хатикладкi. Вясна i восени людзi тапiлiся у гразi.
Цельшинци нiчим, Акрам сваiх штодзенних патреб, не цiкавiлiся. Калiюнастаунiк запрасiу iх паутариць лекцию, то аказалася, што дзяучати большзвярталi увагу на сваiх кавалерау, а стария палешукi, хоць i слухалi, нетой, то другiй вироха расчинкi сквiци i падзякалi.
Паказ ценява Бако у жиццi сялянства служиць асудженнем ладу царскай
Расii. У приватним пiсьменнiк бачиць агульнае, у цемнаце i бескультур'iжихароу палескай вескi-агульни гiстарычны ліс білоруського народу, якогадавялi да такога становiшча, бяпрауе не рад будь-яким чиноунiкам, жорсткi нациянальна уцiск. Але Я. Колас НЕ абмедавауся толькi у гетим. Ен биу глубокi iудумлiви даследчик речаiстасцi. Для яго важлива було раскриць унутранияпатанцияльния магчимасцi народу, паказаць яго у гiстаричнай динамiци, упрацессе усведамлення свойого становiшча i палею ролi у грамадскiм жиццi.
Такiм чинам пiсьменнiк акцентуе увагу читача не на різни етапах развiццясамасвядомасцi працаунiкоу у вескi, а паказвае iх з iншага боку, адкриваетієї багаті яутрани світло, якi не кожнаму кiдаецца у вочи, якi пры адпаведнихгiстарычных абставiнах виявiцца ва усей магутнай сiле.
2. Франциск Скарина i Мiкола Гусоускi - видатния прадстаунiкi беларускай культури ХVI стагоддзя (3.2)
Мiкола Гусоускi - наш славути зямляк епохi Адрадження, сучаснiк Франциска Скарини.
Пяру М. Гусоускага належаць Три паеми, болей за дзесяць вершать.
Цудоуни високапатреатични твор "Песня пра зубра" напiсани удалечани пекло
Радзiми (у 1522) па прохання папи Лева Х, якi хацеу пачуць праудзiваепаетичнае слова пра паляванне на зуброу. Напiсана паема на лацiнскай мовена той час мове навукi, культури, мiжнародних зносiн у Еуропа. Набеларускай мове "Пісня" з'явiлася нядауна - в іншої палового 60-х рр.-уперакладзе Язепа Семяжона.
М. Гусоускi напiсау паему НЕ толькi пра зубриния лапи. Ен напiсау узнеслуюпісню пра беларуску зямля, пра тое чим яна багата, пра яе людзей, iх думиi пачуццi, пра природу, живельни світло гетага цудоунага краю. Гета споведзьпра любо i нянавiсць, жицце i смерць, вайн i мiр. Паема вучиць нас любовiда роднай зямлi, та свойого народу, яго гiсториi, культури, нациянальнихтрадиций, любовi i павагi та iнших народау i iх культур. Паема заклiваесумленна жиць, змагацца за справядлiвасць i Прауд, весцi няспиннуюбарацьбуза мiр i свабоду, за святло i шчасце. Епоха Адрадження нарадзiла i
Ф. Скарину чалавека невичерпнай енергii i iнiциятиви, первадрукара,вучонага-енциклапедиста, асветнiка-патриета i гуманiста, Паета, Медика,батанiка, астранома.
Нарадзiуся Ф. Скарина у апошняй чверцi ХV ст. (каля 1490 р.), закончиу
Кракаускi унiверсiтет i у 1506 биу удастоен вучонай ступенi бакалауравільних мастацтвау. У подальшому ліс звязвае яго з Iталiяй, дзе у 1512 у
Падуанскiм унiверсiтеце ен блiскуча витримлiвае іспит на годнасць доктарамедицини.
Кнiгi на роднай мове сталi для Скарини тієї паходняй, якая указвалалюдзям сапраудни шлях у будучае, тим знiчам, якi сагравау i асвятляулюдське жицце у непагадзь i завею. Перша з кнiг - "Псалтир" - буланадрукавана у Празе у 1517 Устежити за гетим виходзяць яшчэ 22 кнiгi
Бiблii, перакладзения на зразумелую тады для большасцi жихароу.
У 1522 вийшла у світ першае вiленскае виданні Скарини - "Малападарожная кнiжица ", якая паклала Початок кнiгадрукаванню у наша країну,
Праз Три гади (у 1525 р.) була надрукавана апошняя кнiга Ф. Скарини
"Апостала".
Скарина пакiнуу нашчадкам кнiгi, у якiх засталiся сами патаемния,випакутавания яго думкi. Гетия кнiгi вялiкага білоруса успримаюцца сення яксама Дарага релiквiя, як духоуни скарб, нациянальная свядиня, як сiмвалусей тисячагадовай беларускай ...
1. Вобраз Гарлахвацкага i Зелкiна у камедиi Кандрата Крапiви "Хто смяецца апошнiм". (4.1)
Дзеянне камедиi разгортваецца у навукова-даследчим iнституце геалогii,дзе директарам з'яуляецца Гарлахвацкi. Так навукi директар не мае нiякагадачинення, на Пасад кiраунiка iнститута яму дапамаглi уладкавацца "сябри",видауши фальшивую даведку. Гарлахвацкi адчувае сябе у iнституце, як шчупаку сажалци. Паказвае сябе буйним вучоним-палеантолагам, хоць на самій справне можа адрознiць Костку свiннi пекло мамантавай. Адчуваючи сябе гаспадаромстановiшча, Гарлахвацкi тераризуе, шальмуе, запалохвае сумленних вучоних,хапаючи iх мертвай хваткай за горла (зусiм невипадкова драматург дае ямупрозвiшча Гарлахвацкi).
Невуцтва i шарлатанства Гарлахвацкага поунасцю викриваюцца у канцып'еси, калiю на вучоним савеце слухаецца даклад "Нови вiд дагiстаричнайживелiни ". З сур'езним виглядаємо абараняе директар теорию аб мамантавайсвiннi, напiсаную Тулягам. Вобраз "свiнтуса грандиезуса", Прауд,асациiруецца не з дагiстаричнай живелiнай, а з самiм Гарлахвацкiм.
У дасягненнi жаданай мети Гарлахвацкаму дапамагае малодши навуковисупрацоунiк Зелкiн-падхалiм, паклепнiк i пляктар. Ен з'яуляецца правайрукою Гарлахвацкага, надзейним яго паслужнiкам, якi, як шкоднае Зелле,атречвае вакол сябе атмосферу, сее падазронасць i недавер сярод вучоних. Чи немаючи здольнасцi та навукi, пазбаулени принциповасцi, Зелкiн можанеймаверна раздуць шкірну дробязь, адшукаць у Випадковий, сказаним безусялякага прихаванага наміри слові небяспечни палiтични сенс. Варта булояму пачуць што-небудзь дреннае аб сваiм позику, як сумленни чалавекстанавiуся ворагам народу.
Невуцтва i падхалiмства Зелкiна сама велика яскрава праяуляецца у сценеабарони Гарлахвацкiм "навуковай працю". У прамова Зелкiн кiдаеццарасхвальваць вялiкiя адкриццi свойого начальнiка, яго канструктиунирозум,даследчия здольнасцi. Але калiю висвятляецца, што даклад не мае навуковайвартасцi i што напiсани ен Тулягам, Зелкiн, Надав НЕ чирванеючи, гаворицьадваротнае: "Я так i думаю: Не можа Биць, каб ви, Аляксандр Пятровiч,такуюбязглуздзiцу напiсалi ".
У п'есе" Хто смяецца апошнiм "праявiлася майстерства К. Крапiви яктонкага псiхолага, якi знайшоу непауторния, iндивiдуальния Риси для герояу,поуна i закончана "вималявау" iх партрети. Iмена Гарлахвацкага, Зелкiна,
Тулягi, як i iмен шматлiкiх гогалейскiх i шчадринскiх герояу,ператварилiся з уласних у загальні. На жаль, падхалiмства, нахабства,подласць, пляткарства часта сустракаюцца i у Наші днi.
Змагацца з iмi, лiчиць К. Крапiва, трэба агульнимi сiламi,працiпаставiуши невуцтву i ашуканству принциповасць, строгасць iваяунiчасць.
2.1. Iдейни змести паеми Купали "Тарасава доля" (4.2.)
У паеме "Тарасава частка" Пает вияуляе грудочок любасць та братнягаукраiнскага народу i яго Кабзара. У творах такога типу легка збiцца напрості пераказ бiяграфii, але з Купалом гетага НЕ Здаров. Вобраз
Шаученкi арганiчна упiсваецца у гiсторию украiнскага народу, яго культуру;ен падаецца як носьбiт нациянальнай свядомасцi украiнцау.
У паеме Купала узнауляе сами драматичния епiзоди бiяграфii пригоннагахлапчука, надзеленага талентам мастак i Пает.
Жицце i творчасць Т. Шаученкi маюць адносiни да нашага краю, та Беларусi.
Т. - гета адлюстравана у паеме Купали. Як дварови пана, Тарас спачатку жиуу Вiльнi, потим-у Пецярбургу. Юнак бачиу вакол пригожия Беларускi лугi,ляси, кринiци, а таксамо бедния хацiни, паднявольних людзей,-як iнаУкраiне.
Беларускага Паета цiкавiць НЕ толькi сацияльни ліс Тараса-юнака,аднолькави для усiх пригонних, але i асабiстае яго жицце. Аутар расказваепра Кахане юнака та пригожай Акса, пра яго вернасць їй i у вимушанайразлуци.
Три Розділи паеми присвечани песнi Тарасавай, бястрашнаму, непадкупнамуслову Кабзара. Вялiкi духоуни скарб, якiм валодау юнак, ен шчодра аддаваународу, люба палею Украiни.
Народ пачуу пісню свойого Кабзара i приняу яе да серца. Тия хто панавау,меу сiлу i залагодити, вирашилi адабраць у яго гети скарб, закаваць у кайданипісняра разам з яго песняй: Шаученку ариштоуваюць i ссилаюць у салдатнадзесяць Гадо у Орської крепасць у Аренбургу. Яшчэ адзiн шлях, "катаржни,нялегкi, витаптани горах ", прайшоу Пает та Месце палею ссилкi. Там яму булострога забаронена пiсаць i маляваць. Вярнууся ен адтуль хвора, знясiлени,але не виракся песнi пра Украiну-мацi. Пісня яго стала неад'емнай часткайдухоунага жицця Украiни, бясценним скарбом народу.
Перша i заключне Розділи пераклiкаюцца: тут Купала славiць нову,вольную, Савецкую Украiну, у якой шануюць i паважаюць пісню Тараса
Шаученкi, што у цяжкiя годинник прарочила лепшо, шчаслiвейши ліс палеюбацькаушчине.
Шчирую любо так вялiкага сина Украiны i яго творчасцi, роднасць яго iпалею песнi Купала падкреслiвае у "Тарасавай доле" викаристаннем приемау iпринципау, уласцiвих стигла i паетици Шаученкi. Асаблiва адчуваецца гета узаключним Розділи, панiсаним у стилi Шаученкавага "Заповiт".
1. Асноуния мативи i вобрази дакастричнiцкай творчасцi Янкi Купали. Вобраз народу у творчасцi Пает. (5.1.)
Творчасць Янкi Купали називаюць летапiсам жицця, працю i барацьбибілоруського народу, квiтнеючим садам, у якiм сабрани сами дарагiякаштоунасцi мастацкага слова. Купала адкриу вобраз білоруського селянiна якпершааснови народного жицця, маралi, яго духоунай моци.
Паетични дебют Паета - верше "Мужык", надрукавани у 1905 р. у газеце
"Північно-Західний край". Верша "стрелiу як пярун сярод яснага дня",абвяшчаючи моц i сiлу народу, увасобленую у вобразе мужыка. Купала паказваебілоруса, якi працуе, "як той віл робітників", лечицца без доктара i "святаредка калiю "знае, не умее нi читаць, нi пiсаць, зносiць лаянку iсвавольства пана. Абяздолени мужык НЕ толькi скардзiцца на стрибне iнядолю, але i пачинае пратеставаць супраць сваiх пригнятальнiкау, поступаєтьсяна шлях барацьби за права Биць чалавекам, за сваю чалавечную годнасць.
У 1908 виходзiць з друку перший паетични зборнiк Я. Купали "жалейка",вершы якого стваралiся на самим гребенi ревалюцийних падзей 1905-1907 рр..
Верша сборнiка "жалейка" прасякнути пафасам услаулення білоруськогомужыка-працаунiка, якога Пает з павагай називає панам сахi i Каси. Купалапаказвае цяжкае становiшча селянiна, якi не меу хліба, хоць працавау зранку та вечар, палiваючи потам i свае вузкiя палоскi i бязмежния панскiяпалi.
Пагарджания, абяздоления, "сляпия i глухiя" білоруси узнялiся набарацьбу (верше "А хто там iдзе?"). Iдуць яни грамада, несучи сваю криудунапаказ усяму свету. Рукi у iх у кривi пекло непасiльнай працю, на нагахлапцi. Iмкнуцца яни та свабоду i шчаслiвай долi, хочуць "людзьмi звацца".
другiй зборнiк даревалюцийнага Купали - "Гусляр" (Пецярбург, 1910 р.), уцентри якога вобраз гусляра з гуслямi-самаграямi. Пает хоча ляцець "до зорамагнiстим, до приволлю нябеснаму ". Ен вериць у сiлу народнай песнi, якаяпавiнна дапамагчи селянiну пераадолiць духоуную адсталасць.
У 1913 р. у Пецярбурзе видаеццп трецi сборнiк Я. Купали "Шляхами жицця".
Глубокае пачуцце любовi Паета та палею радзiми вияуляецца у алегаричнимвершы "Вийдзi ...". Білорусь тут увасабляецца у вобразе жанчини-мацi, якаяпакутуе пекло уцiску царскага самадзяржауя. Апранутая у Лахман з Кастро, зпалину, яна живе пад "дзiкай зiмняй апекай", мерзне пекло стюжи i сiверу.
Прайшоуши цяжкiя випрабаваннi, жанчина-мацi НЕ страцiла віри у хуткаеадрадженне. Пает заклiкае яе "скiнуць зiмони рабскi сон" i вийсцi насустрачВясна - свабодзе, шчасцю, Світлана будучинi.
2. Супяречлiвасць характару Тулягi у камедиi Кандрата Крапiви "Хто смяецца апошнiм". (5.1)
Дзеянне камедиi разгортваецца у навукова-даследчим iнституце геалогii,дзе директарам з'яуляецца Гарлахвацкi. Так навукi директар не мае нiякагадачинення, на Пасад кiраунiка iнститута яму дапамаглi уладкавацца "сябри",видауши фальшивую даведку. Гарлахвацкi адчувае сябе у iнституце, як шчупаку сажалци. Паказвае сябе буйним вучоним-палеантолагам, хоць на самій справне можа адрознiць Костку свiннi пекло мамантавай. Адчуваючи сябе гаспадаромстановiшча, Гарлахвацкi тераризуе, шальмуе, запалохвае сумленних вучоних,хапаючи iх мертвай хваткай за горла (зусiм невипадкова драматург дае ямупрозвiшча Гарлахвацкi). Асаблiва актиунай стала яго дзейнасць пасля ТАГО,як у iнститут прийшла папера з патрабаваннем прадставiць спiс навуковихпрац директара. Нямаючи нiводнай, Гарлахвацкi прабуе виратаваць сваю шкурушляхам шантажу, підкупу, пагроз, паклепау. I вось з яго легкай рукi билинастаунiк Варонежскай гiмназii Туляга раптом становiцца дзянiкiнскiмпалкоунiкам, асiстентка Віра Мiхайлауна-распутнiцай i амаральнай жанчинай,прафесар Чарнавус - здраднiкам, ворагам народу, за што ен адхiляецца пеклочитання лекцій, кнiга яго здимаецца з видавецкага плану, а над дачка -студенткай навiсла пагроза виключення з iнститута. Запалоханага Тулягу
Гарлахвацкi примушае напiсаць за яго навукови даклад.
Туляга сумленни, працавiти i сцiпли чалавек. Визначальнай рисай ягохарактара з'яуляецца баязлiвасць. Магчима, каранi яе у колишніх жиццi Тулягi,привучанага слухацца начальства, нікому не пяречиць, Биць пакорлiвим. Страх
Тулягi, безумоуна, абумоулени i грамадскай атмасферай ТАГО часу, калiюiснавалi усеагульная падазронасць i недавер, калiю чалавека без усякайпричини маглi ариштаваць. Баючися Надав уласнага ціную, заляканіпрайдзiсветам Гарлахвацкiм, Туляга згаджаецца напiсацт навуковую працусвайму директару. Востри пераживаючи свае становiшча вучонага-парабка,
Туляга паступова пазбауляецца уласцiвага яму страху. Нерашучи i баязлiви,ен у канцы камедиi з'яуляецца самим актиуним у барацьбе з Гарлахвацкiм, укачатковим яго викриццi. Ен НЕ толькi пiша даклад, якi паказау невуцтвалжевучонага, але i з горда паднятай Головата, з виглядом пераможципраходзiць пауз Гарлахвацкага. Бязмоуна шлях героя та перамогi биунялегкiм. Пераадолiць сваю баязлiвасць i нерашучасць яму памаглi чулиадносiни калег па працю - Чарнавуса, Віри, Левановiча. Дзякуючи iхнамаганням зриваецца маска вучонага з невука i паклепнiка, висмейваеццападхалiмства i приставальнiцтва, кар'еризм i двурушнiцтва. Апошнiмi, нашчасце, смяюцца сумленния.
Сацияльная i маральну-фiласофская праблематика Рама "Трецяе пакаленне", яго канкретна-гiстарычны сенс. (6.1)
Раман "Трецяе пакаленне" (1935) - адзiн з найбільшу вядомих творау
К. Чорнага. Ен напiсани у несприяльних умовах 30-х рр.. (напяреданнi масавихрепресiй) i з'яуляецца сугучним епосі, калiю викривалiся перажиткiкапiлалiзму у свядомасцi людзей. К. Чорний хацеу паказаць згубно уплиу,разбуральнае уздзеянне на чалавека уласнiцкай маралi, раскриць працеспакутлiвага визвалення чалавека пекло iндивiдуалiстичнай псiхалогii, виявiцьреальния цяжкасцi складання нових узаемаатносiн памiж людзьмi, новихпоглядає на працу, сям'ю.
У канфлiкце людзей трох пакаленняу К. Чорний адлюстравау розния погляд нажицце, на уласнасць, працу, сям'ю, маралів. Прадстаунiкi першага пакалення,якiя вираслi пры старим ладзе, па-свойму, у адпаведнасцi з класавайпринадлежнасцю i палею жиццевай фiласофiяй аднеслiся та ревалюциi. Аднисталi заклятимi яе ворагамi, другiй узнялiся на барацьбу за сваеканчатковае визваленне. Інше пакаленне, што вирасла ва умовах ревалюциi,грамадзянскай вайн i новаго ладу, таксамо не було адзiним, маналiтним.
Некатория яго прадстаунiкi ажиццявiлi задуманае, у працях знайшлi сваешчасце.
Iншия ж, наадварот, з тривогай i неразуменнем успринялi сациялiстичнияпераутвареннi. Трецяе пакаленне на думку пiсьменнiка, - перадавия людзi зновимi поглядпмi на світ i шчаслiвай будучиняй.
Праз узаемаадносiни галоуних герояу твора К. Чорний паказвае складалапрацес перавихавання чалавека згубно уплиу на яго уласнiцкай фiласофii,духоунь зростання цемних i забiтих у мiнулим людзей, дабратворнь уплиу на iхкалективу. Аутар развенчвае згаiзм, людську адасобленасць, сквапнасць - усетое, што нявечиць души, калечиць жицце людзей. Тия жиццевия iдеали, поглядина чалавечае шчасце, якiя НЕ мелi пад сабой грунтоунай АСНОВА, билiабвергнути жиццем, пацярпелi крах. Пранiкаючи у свядомасць герояу,раскриваючи iх супяречлiвасць на крутих паваротах гiсториi К. Чорний ставiцьпитанне аб адказнасцi самог чалавека за вибар свойого шляху, аб сенсе iсапраудних вартасцях жицця.
Вобраз роднага краю у лiрици Янкi Купали. (6.2)
У 1913 р. у Пецярбурзе видаецца трецi сборнiк Я. Купали "Шляхами жицця",центральнае Месце у якiм займав вобраз білоруського мужыка i зямлi, на якойен живе. "Ясні твар Вясна" бачицца Я. Купала у аблiччи бацькаушчини (верше
"Малад Білорусь"). Радзiма - гета увасабленне магутнага народу,загартаванага у змаганнi з стрибне. Пает упеунени, што у час "бури, нягодi вялiкiх надзей "Білорусь расцвiце, стане светлана казкай жицця:
Падимайся з нiзiн, сакалiка сям'я
Над крижамi бацькоу, над нягодамi:
За нема , Білорусь Малад травня.
Свій пачесни Пасад меж народамi!.
Глибокае пачуцце любовi Паета та палею радзiми вияуляецца у алегаричнимвершы "Вийдзi ...". Білорусь тут увасабляецца у вобразе жанчини-мацi, якаяпакутуе пекло уцiску царскага самадзяржауя. Апранутая у Лахман з Кастро, зпалину, яна живе пад "дзiкай зiмняй апекай", мерзне пекло стюжи i сiверу.
Прайшоуши цяжкiя випрабаваннi, жанчина-мацi НЕ страцiла віри у хуткаеадрадженне. Пает заклiкае яе "скiнуць зiмови рабскi сон" i вийсцi насустрачВясна-свабодзе, шчасцю, Світлана будучинi.
Лiрика Я. Купали прасякнута любо так палею зямлi, захапленнем яепригожасцю. У вершы "Літа" Пает стварае цудоуни малюнак беларускай природи:
Літа ти, літа пригожа-квяцiстае,
Колькi ти уносiш вздоби з сябой!
Чаруюць сваiм хараством, напауняюць душу радасним пачуццем шнури калусiстия збожжа, ранiшнi узиход сонца пах трави над ракою.
Лепшия візерунки пейзажнай лiрикi Я. Купали - вершы "Явара i калiна", "Дзветаполi "," Жнiво "," Адцвiтанне ". Пает паказвае природу у цеснай сувязi знароднай працай, якую ен паетизуе у вершы "Жняя". Гераiняй верша з'яуляеццапроста сялянская дзяучина.З вянком на Головата яна велiчна iдзе па полi,песняй услауляючи жнiво. Аутар, захоплена працай дзяучини, парауноувае яе зцарицай, з сонцем, з усiм самим цудоуним i пригожим:
А яна - царица -
Весела, шчаслiва
Карануе песняй
Залата жнiва.
У творчастi Я. Купали значнае Месце займаюць лiраепiчния i рамантичнияпаеми ( "Зiмою", "Курган", "Бандароуна", "Яна i я", "Магiла лева"),присвечания лісі білоруського народу, яго легендарнай гiсториi.
Параунальная характиристика вобразау Мiхала i Зосi (па Раманом К. Чорнага
"Трецяе пакаленне"). (7.1)
Мiхал Тварицкi - адзiн з галоуних герояу рама. Каб пракармiць сям'ю,
Мiхал вимушани биу працаваць пастушком на хутари Скуратовiча. Тут енсустреуся з жосткiмi законамi експлуатациi, з принiженнем чалавечайгоднасцi, з сiлай уласнiцтва i багацця.
Паступова у души Мiхала прарастаюць зярняткi егаiстичнай фiласофii:
"Спадзявайся толькi на сябе, бо чалавек чалавеку воук. Тримай пры сабе iдумкi, i усе, што маєш, збiрай багацце ...". I гета "фiласофiя" засвоенаягероєм Рамана з дзяцiнства, становiцца у далейшим асновай усяго ягожифцця.Лепшия якасцi палею натури (працавiтасць, практични розум) Мiхалскiроувае на адмежаванне ад людзей, у якiх НЕ бачиу нi рідних, нi сяброу.
Пасли ревалюциi i грамадзянскай вайн Мiхал стау самастойним гаспадаром,але жицце па воучай фiласофii НЕ приносiць радасцi яго сям'i - жонци Зосi iдачце Славі. Тварицкi думае толькi аб уласним узбагаценнi.
Прага наживи, багацця, присваенне вялiкай суми дзяржауних грошайприводзяць Мiхала на лаву падсудних. Пакутлiва визваляецца Тварицкi пеклозмрочнай фiласофii уласнiцтва i становiцца на шлях духоунага разняволення.
Вобраз Зосi, як i Мiхала, пададзени у развiццi. У пачатку Рамана не раднамi бясхiтрасная, па-дзiцячи наiуная дзяучина.
Як i Мiхал, Зося з раннього дзяцiнства спазнала Горичі парабкоуства,смерць рідних (бацьку i брата забiлi бандити на Чале са Скуратовiчам),голад i нястачу. Аднака яна не стала памагатим гаспадара, а, наадварот, знянавiсцю Пача адносiцца та фальшу, жорсткасцi, своекарислiвага разлiку.
Дабриня, калективiсцкае светаадчуванне, бескарислiвасць - визначальния,паводле К. Чорнага, Риси характару Зосi. Стауши жонкай Мiхала, яна хочаадрадзiць у iм усе тое добрав, што винiшчила прага та наживи.
Вобраз Зосi Тварицкай - гета вобраз живога чалавека, якi не можа Бицьiдеальним ва усiх адносiнах. Зося живе цяжка, падчас пакутлiва, але iрадасна. Яна актиуна удзельнiчае у грамадскiм жиццi калективу, усведамляючисябе яго часцiнкай, вихоувае дачку, збiваецца ехаць на вучобу у горад.
Праз узаемаадносiни галоуних герояу твора К. Чорний паказвае складалапрацес перавихаванне чалавека, згубно уплиу на яго уласнiцкай фiласофii,духоуни зростання цемних i забiтих у мiнулим людзей, дабратворни уплиу на iхкалективу. Аутар развенчвае егаiзм, людську адасобленасць, сквапнасць - усе тое, што нявечиць души, калечиць жицце людзей.
Карцiни роднай природи у паеме Якуба Коласа "Новая зямля". (7.2)
Цудоуним , шматфарбавим святлом ззяе намаляваная у "Новай зямлi"беларуская природа. Па сiле майстерства пейзажнага живапiсу Немає убеларускай лiтаратури Паета, роунага Коласа. Яго адухоуления, то узнесла -фiласофскiя, рамантичния, то па-чалавечи пранiкненна-мяккiя пейзажниякарцiни i малюнкi чаруюць нас сваiм багаццем, дакладнасцю, високайпаетичнай гармонiяй.
Природа у паеме паустае у різни iдейна-естетичних функциях. Яна, па -першае, типовия абставiни, у якiх живуць, дзейнiчаюць героi. Ліс,поле, луг, речка (зiмой, Вясна, літах i восени) - гета не проста малюнкi, атое звичайнае асяродзе, без якога ми не можам уявiць Мiхала, Антося iастатнiх герояу "Новай зямлi". Природа уздзейнiчае на iх характари,паводзiни, фармiруе iх светаадчуванне.
З другога боку, природа у "Новай зямлi" як би виконвае iдейна-Мастацкая,патриятичную завдання. Пра Білорусь, яе клiмату, природу, краявiди склаласядумка як пра край убогi, бідні пригажосцю, славути хiба толькi гнiлимiбалотамi ди туманамi. Пает нашчент разбiвае такi пагляд.
Багацце, шматфарбнасць беларускай природи з'яуляецца таксамо як биантитезай та асноунай сацияльнай Тем твора. Паглядзiце, якi цудоуни,багаті наш край, нiби гавориць Пает. i як цяжка живуць у iм людзi, якiяраздольния ляси, палi, сенажацi i як не хапав усяго гетага чалавеку зямлi,селянiну.
Пает малюе ліс, типовае асяроддзе жицця i працю леснiка ( "А знiзу гетиліс кашлати меу зелянюсенькiя шати лази, чаромкi цi крушини, алешин лiпкiх,верабiни ";" Дуби, дзе дружнай чарадою стаяць, як вежи, над вадою "). Геткi ждакладни вобраз будзе надані лузі, полю, речци, самої сядзiбе леснiка,причим малюнак будзе мяняцца у залежнасцi пекло змен пора року, бо, скажімо,ліс зiмой зусiм НЕ такi, як Вясна i восени, ен травні адметни настрій iхарактар.
I НЕ толькi живим здзiуляецца, захапляецца Пает, а i НЕ живим, богранiци мiж iмi НЕ такi строгiя, канчаткова НЕ вияулени, таксамовиклiкаюцьпаетичнае пачуцце. Над зямля гримяць навальнiци, шумяць вятриплюскочуць хвалямi ручай, речка. Музика неживой природи вельмi многагавориць чалавечаму серцу. У гета сцiхii дзiвосних Гука, фарбау, колерау,бясконцих Прая живой i неживой природи фармiруецца духоуни світло Костуся,надзвичай дапитлiвага хлапчука, надзеленага чула, уражлiвай душею.
Паказ духоунага багацця працоунага чалавека у паеме Якуба Коласа "Новая зямля". (8.1)
Мiхал i Антосьо - героi "Новай зямлi" - вобрази, якiх та Коласа яшчэ НЕвідала беларуская лiтаратура. Селянiн намалявани беларускiм Паета, паустаева усей духоунай велiчи i пригожасцi, ен не раб, не "забiти канчаткова",паводле виказвання Дабралюбава, а чалавек, у души якога живуць усе
"Пригостви світла" (Купала), усе найвялiкшия маральния дабрачиннасцi.
Паступiць на службу та й вядомага магната i землеуласнiка князя Радзiвiла
Мiхала змусiла нястача i беднасць.
Мiхал - натура па-сялянску цельная, здарова. Ен як би створани жиць
"правiльна". Ен умее i любiць працаваць шану сям'ю, хоча, каб i дзецi ягобилi сумленнимi i працавiтимi.
Мiхал вихавани у асяроддзi, дзе праця - неабходнасць жицця. Ен просто неможа працаваць абияк. Таму з виключнай добрасумленнасцю ен ставiцца i такпалею "сабачай" служби.
Мiхал прагне, настойлiва шукае визвалення з-пад панскай залагодити, iменаТаму зямля i паустае не рад iм у такiм привабним виглядзе. Ен чалавек працю,яна для яго сенс жицця, але ен сам хоча каристацца здабиткамi сваiх рук.
Мара Мiхала аб зямлi - гета не мара кулака, лiхвяра, якi гатовий скруцiцьу бараноу, ріг суседзяу, вяскоуцау, аби толькi пабудаваць уласни дабрабит.
Ен, вядома, міг би викаристать свае становiшча леснiка для наживи, алетака думка Надав НЕ приходзiць яму у Головата. Мiхал - увасабленне розуму,дасцiпласцi, сумлення чалавека працю.
не рад намi паустае чалавек разважлiви, спакойни, криху замкнені у самiмсабе. iм редка апаноувае гнеу, хоць у гніві ен нястримани (варта успомнiцьсцену з "Начаткамi"). Ен "гаспадар" i Таму даволi сувора ставiцца та Дзяцей, не даруючи iм нiякiх правiннасцей, ляноти, нядбайства.
Живе у души спрадвечнага хлебароба, селянiна, якi воляй абставiнзрабiуся "службоуцам", чалавечая пяшчота, замiлаванасць, цеплиня.
Праяуляецца яна, Прауд, скупа, не на людзях i Надав не да людзей. Вось
Мiхал вяртаецца "з абходу", любуецца "Ярина i житамi", вельмi виразнавияуляючи схаваную, стосную мяккасць палею натури. Ми відаємо Мiхаларазважлiвим, стриманим, панурим з виглядаючи чалавекам. На гетим, бада, iканчаецца iндивiдуальная характаристика героя. Але з якой упартайнастойлiвасцю песцiць ляснiк думку аб набиццi уласнай зямлi, аб визваленнiз-пад панскага примусу.
2. Сучасна беларуская паезiя, яе Тем i вобрази. (8.2)
Адним з прадстаунiкоу пакалення творчай iнтелiгенциi, якая увайшла умастацкае жицце республiкi у пасляваенни час, з'яуляецца Ригор Барадулiн --аутар кнiг "Маладзiк над степ", "Нагбом", "Неруш".
Яго паезiя шматколерна, пластична i емациянальна узнауляе н
